Waarom begint één van de snelste gletsjers nu opeens ijsbergen te produceren?

Het raadsel van de Pine Island-gletsjer lijkt opgelost!

De Pine Island-gletsjer is één van de snelst stromende gletsjers op het zuidelijk halfrond en brengt – samen met naburige gletsjers – elk jaar zo’n 300 gigaton ijs naar de Amundsenzee. Daarmee levert de gletsjer een riante bijdrage aan de zeespiegelstijging en onderzoekers kunnen dat goed verklaren. Recent onderzoek toont namelijk aan dat warm water sinds de jaren veertig van de vorige eeuw zijn weg weet te vinden onder de drijvende gletsjertong. Het warme water zorgt ervoor dat de gletsjertong – die op dit moment zo’n 55 kilometer lang is – van onderaf smelt en dunner wordt.

IJsbergen
Tot zover lijkt het een heel helder en verklaarbaar verhaal. Maar één aspect van de Pine Island-gletsjer bleef de afgelopen jaren in nevelen gehuld. Want ondanks dat de gletsjertong al sinds de jaren veertig van de vorige eeuw dunner wordt, werd deze eigenlijk nauwelijks korter. Maar daar is de laatste jaren opeens verandering in gekomen. In elf jaar tijd heeft de gletsjer maar liefst vier grote ijsbergen gebaard. Daarbij springt met name de afkalving die in 2015 plaatsvond, in het oog. Toen raakte de gletsjer in één klap 583 km2 ijs kwijt. Onduidelijk bleef waarom de gletsjertong nu opeens uiteen begon te vallen. Maar Duitse onderzoekers hebben dat vraagstuk opgelost. Alles wijst erop dat de gletsjertong uiteenvalt doordat deze op steeds meer plekken niet langer in contact staat met de bodem.

Hier zie je waar de rand van de ijsplaat zich in verschillende jaren bevond. Afbeelding: Jan Erik Arndt.

Expeditie
Onderzoekers trekken die conclusie onder meer op basis van een expeditie naar de Pine Island-gletsjer. In februari 2017 voeren ze naar de gletsjertong toe en brachten de zeebodem die door het afkalven van de gletsjertong in de laatste jaren bloot was komen te liggen, in kaart. En ze ontdekten er een nog niet eerder waargenomen onderzeese heuvel en twee bergen. De pieken van die bergen en heuvel bevinden zich zo’n 370 meter onder het wateroppervlak. Het betekent dat de 400 meter dikke gletsjertong jarenlang op deze heuvel en bergen moet hebben ‘gehangen’. Die aanname wordt onderschreven door satellietbeelden. Daarop ontdekten onderzoekers namelijk dat de gletsjertong precies op de plekken waar de heuvel en bergen zich bevinden, ietsje hoger was. “Maar na 2006 zien we dat nergens meer,” vertelt onderzoeker Karsten Gohl. Waarschijnlijk was de ijsplaat in dat jaar al zo dun geworden dat deze de bergen en heuvel niet meer raakte.

Botsing
Dat verlies van contact met de bodem heeft een enorme impact op een gletsjer. Die heuvel en bergen remmen de ijsstroom af. En wanneer er geen contact meer is, kan de gletsjer sneller gaan stromen. Maar dat niet alleen; het kan er ook toe leiden dat een gletsjertong in stukken breekt, zo tonen de onderzoekers aan. Bijvoorbeeld wanneer de gletsjertong groeit en het randje ervan op de heuvel en bergen botst. Tijdens zo’n botsing ontstaan scheuren in de ijsplaat en dat kan leiden tot de geboorte van ijsbergen. Satellietbeelden onthullen dat dat waarschijnlijk in 2007 gebeurde (zie filmpje hieronder).

Maar hoe staat de gletsjer er nu dan voor? “De grofweg 50 kilometer lange rand van de ijsplaat van de Pine Island-gletsjer bevindt zich momenteel tussen een eilandje in het noorden en een andere gletsjer in het zuiden en dat geeft deze opnieuw enige steun,” vertelt onderzoeker Jan Erik Arndt. Maar als de smelt van onderaf doorgaat, kan het zijn dat de ijsplaat opnieuw instabiel wordt. Zover is het echter nog niet. Het huidige randje van de ijsplaat heeft op dit moment een dikte van zo’n 400 meter.

Pine Island-gletsjer
Vorige week maakten onderzoekers bekend dat Antarctica steeds sneller smelt. Het continent verliest met name veel ijs op West-Antarctica en het Antarctisch Schiereiland. In het eerstgenoemde gebied vinden we de Pine Island-gletsjer. En deze gletsjer is – samen met de Thwaites-gletsjer – verantwoordelijk voor het grootste deel van het massa-verlies op West-Antarctica.

Bronmateriaal

"Why the tongue of the Pine Island Glacier suddenly shrank" - Alfred Wegener Institute

Afbeelding bovenaan dit artikel: Thomas Ronge

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd