Jodiumtabletten: wat heb je eraan bij een kernramp?

Komende week vallen ze bij veel Nederlanders op de mat: jodiumtabletten. Maar in hoeverre beschermen die ons als het noodlot toeslaat?

Bij 1,2 miljoen huishoudens in Nederland duwt de postbode komende week een klein doosje door de brievenbus. De afzender? De overheid. De inhoud? Jodiumtabletten. Het doosje herinnert deze Nederlanders er ongetwijfeld weer aan dat ze relatief dicht bij een kerncentrale wonen. En dat is ook de reden dat zij de pillen krijgen. Want als er in zo’n kerncentrale iets fout gaat, wil de overheid mensen in het omringende gebied zo snel mogelijk aan de jodiumpil hebben. En dat gaat vanzelfsprekend gemakkelijker als die tabletten bij mensen thuis in het medicijnkastje liggen.

De distributie
Het is niet voor het eerst dat de Nederlandse overheid met jodiumtabletten strooit. Eerder ontvingen mensen die binnen een straal van vier kilometer rondom onderzoeksreactor Petten woonden, al een doosje met de pillen. En ook werden er eerder pillen uitgedeeld in een 0-10 kilometerzone rond kerncentrale Borssele en in een 0-20 kilometerzone rondom kerncentrale Doel (België). Maar nu is dus besloten om die kilometerzones flink uit te breiden. De jodiumtabletten worden verspreid onder iedereen die binnen een straal van 0 tot 20 kilometer van een kerncentrale woont en jonger is dan 41 jaar. Ook zijn er tabletten voor iedereen die binnen een straal van 20 tot 100 kilometer van een kerncentrale woont en jonger is dan 18 jaar. “Een logisch stap,” vindt Hielke Freerk Boersma, stralingsdeskundige aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Hiermee wordt het beleid gelijk getrokken met dat van de ons omringende landen.” En daarmee komt een einde aan de schimmige situatie die met name nabij de landsgrenzen speelde. Boersma haalt als voorbeeld de situatie nabij Borssele aan. “In Nederland was het gebied rondom een kerncentrale waar bij een kernramp jodiumtabletten werden aangeraden kleiner dan in België. En zo kon het dus zijn dat mensen in het zuidelijkste deel van Zeeuws-Vlaanderen ze bij een ramp in Borssele niet zouden krijgen en de mensen in het aangrenzende Belgische gebied wel.”


Dit kaartje brengt de distributie van jodiumtabletten heel mooi in beeld. Rond elke kerncentrale – binnen of nabij de grens van Nederland – zijn twee cirkels te zien. De binnenste cirkel geeft een straal van 0-20 kilometer aan. De buitenste cirkel een straal van 20-100 kilometer. Mensen in de gestreepte gebieden zijn in het verleden reeds van jodiumtabletten voorzien. Alle mensen tot en met 40 jaar die in de rood gekleurde gebieden wonen, krijgen de jodiumtabletten komende weken op de mat. Alle mensen tot 18 jaar in de lichtrode gebieden krijgen eveneens jodiumtabletten cadeau. Rond de onderzoeksreactoren in Delft en Petten gelden andere kilometerbeperkingen, dat heeft te maken met het vermogen van de kernreactoren. Afbeelding: het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

In de schildklier
Die vreemde situatie wordt de komende weken dus rechtgezet. En dat betekent dat 1,2 miljoen huishoudens een plekje moeten maken in hun medicijnkastje, ondertussen hopend dat ze de pillen nooit nodig zullen hebben. Want als je een beroep moet doen op deze tabletten, is er iets goed fout gegaan in een kerncentrale in of net buiten Nederland. Tijdens een ongeval in zo’n kerncentrale kunnen zich via de lucht verschillende radioactieve stoffen verspreiden. “En radioactief jodium is één van de radioactieve stoffen die in belangrijke mate schade toe kunnen brengen,” vertelt Boersma. Wanneer je radioactief jodium inademt, wordt het opgenomen in de schildklier. Op korte termijn merk je daar niet zoveel van. Maar op lange termijn resulteert het – zeker onder baby’s en jonge kinderen – in een verhoogde kans op schildklierkanker (zie kader hieronder). “Door ‘goed jodium’ te slikken is er in de schildklier geen plek meer voor het radioactieve jodium,” vertelt Boersma. En dus neemt de schildklier het ook niet op. “Waardoor je het radioactieve jodium na een aantal uren weer uit plast.”

Over de leeftijden en afstanden
De kans op schildklierkanker na blootstelling aan radioactief jodium is het grootst voor kinderen tot achttien jaar, vandaar dat zij ook tot een afstand van zo’n 100 kilometer van de kerncentrale jodiumpillen thuisgestuurd krijgen. Omdat de kans op blootstelling aan radioactief jodium aanzienlijk groter is naarmate de afstand tot de kerncentrale kleiner is, zijn er binnen een straal van 20 kilometer ook pillen voor mensen tot en met veertig jaar. Mensen die de veertig gepasseerd zijn, krijgen geen jodiumpillen. Er is namelijk geen bewijs dat zij door blootstelling aan radioactief jodium een verhoogde kans op schildklierkanker hebben. Bovendien wordt de kans op bijwerkingen bij het innemen van jodiumtabletten groter naarmate mensen ouder worden. Zwangere vrouwen die binnen een straal van 100 kilometer van een kerncentrale wonen, krijgen eveneens het advies jodiumtabletten in huis te halen. Zij kunnen deze bij de apotheek bestellen.

Gemakkelijke bescherming
Natuurlijk is radioactief jodium niet de enige radioactieve stof die tijdens een kernongeval vrij kan komen. “Maar het is wel de enige stof waar je je redelijk gemakkelijk tegen kunt beschermen,” stelt Boersma. “En het is ook het enige middel zonder verdere complicaties waar mensen zeker in de eerste uren en dagen na een kernramp iets aan kunnen hebben.” Een andere – vrij bekende – radioactieve stof die tijdens een kernramp vrij kan komen en waar je je veel minder goed tegen kunt beschermen, is bijvoorbeeld cesium-137. “Cesium-137 en radioactief jodium zijn toch wel de gevaarlijkste radioactieve stoffen tijdens een kernramp. Het nadeel van cesium-137 is dat het behoorlijk lang leeft (de halfwaardetijd is ongeveer 30 jaar, dus na 30 jaar is nog maar de helft ervan vervallen, red.). Dus als het door regen uit zo’n radioactieve wolk neerslaat, blijft het lang in de grond zitten en bestraalt het ook lang alles wat boven de grond leeft. Daar kun je niet veel tegen doen.”

“Het is niet zo dat als je geen jodiumpillen hebt, je ten dode bent opgeschreven en je met jodiumpillen gered bent”

Vals gevoel van veiligheid
Radioactief jodium is dus niet ons enige probleem tijdens een kernramp. Maar wel het enige probleem waar we ons enigszins tegen kunnen wapenen. Toch is de verspreiding van de jodiumtabletten niet onomstreden. Critici vinden dat de overheid mensen zo een vals gevoel van veiligheid geeft. Mensen zouden zich met jodiumpillen op zak minder kwetsbaar wanen en als het noodlot toeslaat wellicht verkeerde beslissingen nemen (door bijvoorbeeld niet te schuilen of niet te vluchten). De redenering is helder, maar daarmee onderschatten de critici waarschijnlijk het kritisch denkvermogen van de Nederlander. Boersma heeft namelijk goede hoop dat die wel begrijpt dat een kernongeval een complexe en onvoorspelbare aangelegenheid is en het dus niet het moment is om je hoop te stellen op jodiumpillen alleen. “Het is niet zo dat als je geen jodiumpillen hebt, je ten dode bent opgeschreven en je met jodiumpillen gered bent. Zo zwart-wit is het niet.” Overlevingskansen – op korte en lange termijn – na een kernramp worden door veel meer factoren gedicteerd. “Wat is je leeftijd? Trekt de radioactieve wolk over jouw woonplaats heen – in dat geval hebben jodiumpillen meer zin dan anders – of passeert deze op 10 of 100 kilometer afstand (hoe verder weg je bent, hoe sterker de lucht verdund wordt en hoe lager de concentratie radioactieve stoffen is)?” Het speelt allemaal mee. “Je kunt dus niet concluderen dat je met jodiumpillen veiliger bent dan zonder.” Het is allemaal afhankelijk van de omstandigheden.

Wat als een kernramp zich aandient?
Dan kan de overheid verschillende maatregelen treffen. De overheid kan mensen – via radio, tv, internet of mobiel – oproepen de jodiumtabletten in te nemen (ze werken alleen als ze op het juiste moment worden ingenomen, dus volg altijd het advies van de overheid, dat weer gebaseerd is op variabelen als windrichting, type neerslag, ernst van het kernongeval en vermogen van de reactor). Daarnaast kan de overheid oproepen te schuilen en deuren, ramen en ventilatiekanalen te sluiten. Ook evacuatie is een optie. Net als het nemen van voedsel- en drinkwatermaatregelen (heel concreet: het verbieden van het op de markt brengen van bestraalde oogst of vlees).

Wat we wel kunnen concluderen, is dat het geen kwaad kan om de jodiumpillen – voor het geval dat – in huis te hebben. “Want hoewel in Nederland ontzettend geïnvesteerd is in de veiligheid van kerncentrales en die kerncentrales ook echt behoorlijk veilig zijn, laten alle onderzoeken zien dat de kans op een ongeluk nooit nul zal zijn.”

Bronmateriaal

Interview met Hielke Freerk Boersma
45 vragen en antwoorden over jodiumtabletten - Rijksoverheid
Afbeelding bovenaan dit artikel:
luctheo / Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd