Dit was het belangrijkste wetenschappelijke nieuws van 2017!

Tijd voor het grote Scientias.nl-jaaroverzicht!

Deze artistieke impressie laat Cassini en een stukje van Saturnus en zijn ringen zien. Afbeelding: NASA.
Ruimtesonde Cassini ging dood
Na dertien jaar onderzoek te hebben gedaan naar Saturnus en zijn manen viel het doek voor ruimtesonde Cassini. Half september gaf NASA de sonde opdracht om zich in de atmosfeer van Saturnus te boren. Het was even slikken, want met Cassini moesten we ook afscheid nemen van de fantastische close-upfoto’s die de sonde regelmatig van de gasreus en zijn manen maakte. Cassini was namelijk de enige ruimtesonde die rond Saturnus cirkelde en vooralsnog zijn er geen concrete plannen voor een nieuwe missie naar deze planeet. Het goede nieuws is dat Cassini een schat aan data achter heeft gelaten waar onderzoekers de komende tijd nog wel even zoet mee zijn. Grote kans dus dat we dankzij wijlen Cassini de komende jaren tóch nog tot nieuwe inzichten gaan komen.

Dit is één van de laatste foto’s die Cassini van Saturnus en zijn ringenstelsel maakte. Is ‘ie niet prachtig? Afbeelding: NASA / JPL-Caltech / Space Science Institute.

Er kwam een gigantische ijsberg los
Een bijna 200 kilometer lange scheur in de Larsen C-ijsplaat voorspelde het al. Maar in juli gebeurde het ook echt: een enorme ijsberg kwam los van de ijsplaat. Met een oppervlak van zo’n 5800 vierkante kilometer was het één van de grootste ijsbergen die onderzoekers ooit hebben zien ontstaan. Met de geboorte van deze ijsberg raakte de Larsen C-ijsplaat in één klap 10% van zijn massa kwijt. Onderzoekers houden de ijsplaat dan ook nauwlettend in de gaten: grote vraag is of deze weer aangroeit of – zoals zijn buurman Larsen B na de afkalving van een flinke ijsberg overkwam – compleet uit elkaar valt.

De nieuwe ijsberg in juli 2017. Afbeelding: Joshua Stevens / MODIS & VIIRS-data van LANCE/EOSDIS Rapid Response.

Het verhaal van onze oorsprong nam vreemde wendingen
2017 gaat ook de boeken in als het jaar waarin de evolutionaire geschiedenis van de mens op zijn kop kwam te staan. In juni maakten onderzoekers bekend dat ze in Marokko de resten van de oudste moderne mens ooit hadden ontdekt. Het bleek te gaan om resten die zo’n 300.000 jaar oud waren en daarmee kwam de oorsprong van onze soort in één klap zo’n 100.000 jaar verder terug in de geschiedenis te liggen! En dat is niet de enige opmerkelijke ontdekking op dit gebied. Zo werden in Griekenland en Bulgarije de 7,2 miljoen jaar oude resten van een pre-mens ontdekt, terwijl in Kreta 5,7 miljoen jaar oude mensachtige voetafdrukken werden gevonden. De vondsten trekken het idee dat de mensachtige in Afrika ontstond en daar miljoenen jaren bleef hangen alvorens naar Europa en Azië te trekken, ernstig in twijfel. En daarmee is in 2017 vooral duidelijk geworden dat we het verhaal van onze eigen oorsprong nog lang niet op de rit hebben.

Deze artistieke impressie laat twee botsende neutronensterren zien. Afbeelding: Afbeelding: National Science Foundation / LIGO / Sonoma State University / A. Simonnet.
We vingen weer zwaartekrachtsgolven op
In 2016 slaagden onderzoekers er voor het eerst in om zwaartekrachtsgolven te detecteren. En in 2017 zijn ze daar vrolijk mee doorgaan. Het resulteert in oktober in een heuse primeur. Na al meerdere keren de zwaartekrachtsgolven van fuserende zwarte gaten te hebben opgevangen, lukt het onderzoekers om de zwaartekrachtsgolven van botsende neutronensterren te detecteren. Omdat neutronensterren – in tegenstelling tot zwarte gaten – licht afgeven, konden onderzoekers de gebeurtenis voor het eerst met behulp van telescopen lokaliseren en observeren. “Het is heel redelijk om te zeggen dat dit één van de grootste astronomische ontdekkingen van deze eeuw tot zo ver is,” denkt onderzoeker Paul Lasky. De waarnemingen leveren een schat aan informatie op. Zo bevestigen ze dat zwaartekrachtsgolven met de snelheid van het licht door de ruimte bewegen. En stellen ze onderzoekers in staat om te zien waar en hoe exotische elementen zoals goud, platinum en uranium ontstaan. Bovendien kunnen onderzoekers aan de hand van deze waarnemingen op een nieuwe manier de snelheid waarmee het universum uitdijt en de leeftijd van het universum vaststellen.


Een artistieke impressie van TRAPPIST-1 en zijn planeten. De planeet die het verst van de moederster verwijderd is, staat nog altijd dichter bij TRAPPIST-1 dan Mercurius bij de zon staat. Een drukbevolkt systeem dus! Afbeelding: NASA / R. Hurt / T. Pyle.

Nabije dwergster blijkt 7 aardachtige planeten te herbergen
Rond de rode dwergster TRAPPIST-1 blijken maar liefst zeven planeten te vinden te zijn. En ze zijn stuk voor stuk ongeveer net zo groot als de aarde en drie ervan bevinden zich ook nog eens in de leefbare zone. Of er in dit dicht op elkaar gepakte planetenstelsel ook echt leven te vinden is, is onduidelijk. Maar als er aliens wonen, is de kans groot dat ze van planeet naar planeet hoppen.

Foto: leonardobcorrea / Pixabay.
De piramide van Gizeh heeft wat te verbergen
Met behulp van kosmische straling hebben onderzoekers een zeker 30 meter lange en twee meter brede ruimte ontdekt in één van de beroemdste piramides: de piramide van Gizeh. Het lijkt – afgaand op de afmetingen en vorm – om een gang te gaan, maar onderzoekers houden een slag om de arm. Zo kunnen ze niet uitsluiten dat de ontdekte ruimte in verschillende kamers is opgedeeld. Ook is nog onduidelijk of de vloer van de ruimte horizontaal of iets schuin loopt. Het betekent dat er ook over de functie van de ontdekte ruimte alleen maar gespeculeerd kan worden. Al met al resulteert de ontdekking dan ook in meer vragen dan antwoorden. Maar de onderzoekers hebben wel mooi aangetoond dat de moderne deeltjesfysica een nieuw licht kan werpen op archeologisch werelderfgoed.

Overgewicht blijkt een stuk gevaarlijker dan gedacht
Wetenschappers vegen de aanname dat ‘een beetje overgewicht’ best gezond is, van tafel. Ze baseren zich op een iets andere manier van data analyseren, waarbij eventuele BMI-verlagende ziekten die tevens van invloed zijn op de levensduur buiten beschouwing werden gelaten. En dan blijken de schijnbaar schadelijke effecten van een laag BMI enorm af te nemen, terwijl de schadelijke effecten van een hoog BMI veel groter zijn dan eerdere analyses deden vermoeden. En dus onderschrijft het onderzoek het advies om een BMI tussen de 18,5 en 25 te handhaven. Overigens kwam het begrip BMI dit jaar ook onder druk te staan: volgens sommige onderzoekers is het BMI achterhaald en moeten we het inruilen voor het BVI.

Zo zou ‘Oumuamua er ongeveer uit moeten zien. Afbeelding: ESO / M. Kornmesser.

Astronomen ontdekken voor het eerst een interstellaire planetoïde
In oktober spotten astronomen de eerste interstellaire planetoïde die ooit in ons zonnestelsel is aangetroffen. We hebben hier dus te maken met een ruimtesteen die van buiten het zonnestelsel komt. En het is nogal een vreemde verschijning die qua vorm nog het meeste doet denken aan een sigaar. De ruimtesteen is met een lengte van 400 meter en een breedte van zo’n 40 meter namelijk bijzonder langwerpig. Daarnaast is de ruimtesteen – die ‘Oumumua is gedoopt – waarschijnlijk donkerrood van kleur. Overigens is niet iedereen ervan overtuigd dat ‘Oumuamua een projectje van Moeder Natuur is: sommigen vermoeden dat het een door aliens gebouwde ruimtesonde is.

Het jaar van de waarschuwingen
2017 is ook het jaar van de geduchte waarschuwingen. Zo zetten wetenschappers de wijzers van de doemdagklok in januari op 2,5 minuut voor twaalf. Het betekent dat de toekomst van onze planeet er dit jaar minder rooskleurig uitziet dan in 2016 en dat komt mede door het aantreden van de Amerikaanse president Donald Trump die nogal euh..eigenzinnig is. Ook werden we in 2017 gewaarschuwd voor de killer robotswant die zitten er echt aan te komen. En luidden maar liefst 15.000 wetenschappers de noodklok omdat we onherstelbare schade toebrengen aan natuur, milieu en klimaat.

Een beerdiertje. Afbeelding: Bob Goldstein and Vicky Madden, UNC Chapel Hill (via Wikimedia Commons).
Het laatste overlevende dier op aarde is…
Zelfs als we al die waarschuwingen niet aan onze laars lappen, heeft de mensheid het eeuwige leven natuurlijk niet. Ooit zal onze zon uitsterven. Welk doemscenario daaraan ten grondslag ligt, blijft gissen. Maar wat we sinds dit jaar wél weten, is wie er tot het einde van onze moederster de aarde zullen bewonen. En het zijn…tromgeroffel..de beerdiertjes! Onderzoek wijst uit dat het beerdiertje menig catastrofe – van gammaflitsen tot supernova-explosies en planetoïde-inslagen – overleeft en pas het onderspit delft als onze zon sterft. Het betekent dat het beerdiertje hier aanzienlijk langer rond zal hangen dan wij.

Leefbare superaarde ontdekt
Ook in 2017 zijn er weer heel wat planeten ontdekt. Maar eentje steekt er toch echt met kop en schouders bovenuit. En dat is LHS 1140b. De superaarde is ietsje groter dan de aarde, bevindt zich in de leefbare zone en lijkt een atmosfeer te hebben. “Een beter doelwit voor één van de belangrijkste zoektochten in de wetenschap – die naar tekenen van leven buiten de aarde – kunnen we ons nauwelijks wensen,” aldus onderzoeker Jason Dittmann.

Bronmateriaal

Afbeelding bovenaan dit artikel: NASA / R. Hurt / T. Pyle

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd