Wereldbedreigende rampen: hoe eindigt het leven op aarde?

Het is een feit dat het leven op aarde ooit eindigt. Alle soorten die vandaag de dag over onze planeet zwerven, bestaan vanaf dat moment niet meer. De grote vraag is: hoe eindigt leven? En vindt er op korte termijn een massa-extinctie plaats of hebben we nog even de tijd om een andere planeet te vinden?

In het boek ‘Wereldbedreigende rampen‘ somt auteur Bill McGuire verschillende scenario’s op. Hij is hoogleraar geofysische en klimaatdreigingen aan de University College in Londen en heeft dus veel ervaring op het gebied van wereldbedreigende rampen. Tijdens de rampen met de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull en de Indische tsunami adviseerde hij de Britse regering.

Jaarlijks sterven er gemiddeld 106.000 mensen door rampen. Het is niet makkelijk om in één klap ruim zeven miljard mensen uit te roeien. “Veel doemscenario’s van nog veel grotere onheilsprofeten dan ik gaan in werkelijkheid niet over totale ondergang”, schrijft McGuire. “In het ergste geval zou de mensheid flink worden gedecimeerd.” Maar ooit gaat het mis met onze planeet. “We moeten erop rekenen dat we ‘vroeg ten onder gaan’ (zoals John Leslie in zijn boek ‘The End of the World‘ formuleert) in plaats van ‘laat’. De klimaatverandering gaat steeds sneller, de bevolking groeit explosief en is alom verwikkeld in buitensporige conflicten. Al met al zou het grootse avontuur van het menselijk ras wel eens snel ten einde kunnen zijn, in plaats van voort te duren tot ver in de toekomst en de enorme ruimte van de Melkweg.”

Een oven…
Klimaatverandering vormt absoluut een bedreiging. Verandert onze planeet in een diepvries of in een oven? “De wereld van 2100 zal warmer en extremer weer kennen”, voorspelt McGuire.”En dat betekent op z’n minst een veel onprettiger leven voor miljarden mensen. Bewoners van laaggelegen kuststreken krijgen vaker te maken met een stijgende zeespiegel, waardoor fatale overstromingen eerder regel dan uitzondering worden. Steeds meer mensen komen om van de honger, omdat de regens het ene jaar na het andere uitblijven. Enorme gebieden in Afrika en Azië raken in de greep van droogte en hongersnood die er het gevolg van is.”

Het helpt niet mee dat er steeds meer monden gevoed moet worden. “De aarde moet meer dan zeven miljard mensen voeden, kleden en in hun levensonderhoud voorzien. Naar verwachting zijn dit er in 2050 zo’n negen miljard.” Dit levert conflicten op. “Nu al leven 1,7 miljard mensen in landen waar de zoetwatervoorziening ontoereikend is. Over 25 jaar zullen dat er vijf miljard zijn. De strijd om voedsel en water vormt een aanzet tot economische migratie op een schaal waarbij alles wat we tot nu toe hebben gezien in het niet valt. Op veel plekken in de wereld zullen instabiliteit en conflicten het gevolg zijn.”

…of een diepvries?
De meter kan ook de andere kant opslaan. “Gelet op de Milankovic-cycli heeft het huidige interglaciaal zijn langste tijd gehad en stevenen we af op een heuse ijstijd”, zegt de hoogleraar. “Volgens sommigen is er slechts een trigger voor nodig: een plotselinge schok waardoor het klimaatevenwicht aan het wankelen wordt gebracht, waarna het kantelt naar een veel onvriendelijkere toestand.” Als de temperaturen gaan dalen, heeft dit grote gevolgen. “Hoe dan ook – onze nakomelingen krijgen het zwaar wanneer het ijs terugkomt. In Europa, Noord-Amerika, Rusland en Centraal- en Oost-Azië wordt het leven min of meer onmogelijk. De aarde is er tijdens een ijstijd niet op berekend om te voorzien in het levensonderhoud van 8-10 miljard mensen of meer. De mensheid zal sterk worden gedecimeerd door wijdverbreide hongersnood en oorlogen, maar zal ongetwijfeld overleven.”

Actie tegen klimaatverandering
Het is gelukkig nog niet te laat om actie te ondernemen. “Maar dan moeten we wereldwijd onze levensstijl veranderen”, schrijft McGuire. “Geen wegwerpsamenleving meer, maar één die effectief en efficiënt gebruik van energie en grondstoffen bevordert en beloont. Het enige dat werkt is doortastend overgaan op duurzame ontwikkeling. Minder brandstof verbruiken, investeren in hernieuwbare energiebronnen, veel meer recyclen en plaatselijk produceren (bijv. stadslandbouw, red.).”

Supererupties
Maar er is meer waar we voor op moeten passen. Denk bijvoorbeeld aan supererupties en reusachtige tsunami’s. Een gigantische uitbarsting in een uithoek van de wereld kan het klimaat veranderen, waardoor de samenleving ten onder gaat. “Maar liefst 450 miljoen jaar geleden – gedurende het Ordovicium – lijken as en gloedwolken in wat nu Noord-Amerika is alles te hebben weggevaagd over een oppervlak van een miljoen vierkante kilometer. Bovendien moeten er enorme hoeveelheden as en stof in de atmosfeer zijn beland.” Stel dat het een periode ‘donker’ blijft: hoe gaan we ons dan voeden? Ontwikkelde landen als Duitsland, de Verenigde Staten en Australië hebben slechts genoeg voorraad om de bevolking één, maar niet meer dan twee maanden te voeden. De kans dat iemand die nu leeft een supereruptie meemaakt, is 1 op 714. Het is onwaarschijnlijk dat een supereruptie alle mensen uitroeit, maar onze mondiale technologische samenleving blijft mogelijk niet intact.

Daarnaast zijn er nog reuzentsunami’s, die kunnen ontstaan wanneer vulkanen instorten. Dit gebeurt naar schatting eens per tienduizend jaar. Of aardbevingen, waardoor dichtbevolkte steden in ruïnes veranderen. Beide rampen zullen niet het einde voor de mensheid betekenen, maar er gaan wel veel levens verloren.

Gevaar van boven
Het echte gevaar komt van boven. “Om de vijf minuten verbrandt een fragment ter grootte van een erwt in onze atmosfeer”, zegt McGuire. “Elke maand doet een homp ter grootte van een voetbal de hemel oplichten. Om de paar eeuwen botst de aarde met een object van veertig tot vijftig meter. Dit is groot genoeg om een stad weg te vagen.” Wanneer een object 1,5 tot twee kilometer groot is, dan is er sprake van een mondiaal probleem. Tientallen miljoenen mensen sterven waarschijnlijk direct, terwijl de rest van de mensheid kampt met de gevolgen van de inslag: meer stof in de atmosfeer en dalende temperaturen. Gelukkig is er ook hier hoop. “Als we lang genoeg van te voren weten dat een asteroïde ons gaat raken, kunnen we in bepaalde situaties het object weg duwen.”

Er is hoop
Over honderd jaar leven er tussen de 3,2 miljard en 24,8 miljard mensen op aarde. Dit is afhankelijk van allerlei factoren. Misschien moeten we maar hopen dat de toekomstige aarde minder mensen huisvest, want de toekomst voor onze nakomelingen wordt warmer, onherbergzamer en armer aan grondstoffen. “Op de korte termijn krijgen we misschien de ene klap na de andere”, concludeert McGuire. “Maar mogelijk leren we onze omgeving koesteren in plaats van er roofbouw op te plegen, hier op aarde voordat de zon ons uiteindelijk opslokt. En misschien later in het zonnestelsel, melkwegstelsel en daarbuiten. Dan hebben we de tijd om bijna alles te doen en te zijn.”