Wernher von Braun: schepper of vernietiger?

werner von braun

Op het moment dat Neil Armstrong voet op de maan zette, zullen maar weinig mensen aan Wernher von Braun hebben gedacht. Toch was hij het die de eerste stappen van Armstrong mogelijk maakte. Een genie met een missie. En om die missie te laten slagen, ging hij ver. Heel ver. Zo ver dat er vandaag de dag nog regelmatig over Von Braun gediscussieerd wordt: was hij nu een held of een schurk?

Von Braun komt in 1912 ter wereld en groeit op met sciencefictionverhalen van Jules Verne, zoals ‘Van de aarde naar de maan‘ en ‘De reis om de maan‘. Von Brauns fantasie wordt erdoor geprikkeld. Hij wordt nieuwsgierig naar alles wat met de ruimte te maken heeft. En die nieuwsgierigheid wordt verder aangewakkerd als de fysicus Herman Oberth in 1923 ‘Die Rakete zu den Planetenräumen‘ schrijft. Het leidt er uiteindelijk allemaal toe dat Von Braun zich op de bèta-studies richt en uitgroeit tot een raketgeleerde met een duidelijke ambitie: grote raketten bouwen die mensen de ruimte in kunnen brengen.

De lancering van een V2, nabij Den Haag. Afbeelding:  Bundesarchiv.
De lancering van een V2, nabij Den Haag. Afbeelding: Bundesarchiv.
Duitse leger
Om die ambitie waar te maken, treedt Von Braun in 1932 toe tot het Duitse leger. Hij leidt het team dat de V2-raket ontwikkelt: de eerste onbemande ballistische raket. De Duitsers hoopten de geallieerden met de raket – met springlading – flinke verliezen toe te kunnen brengen, zonder dat daarbij Duitse soldaten het leven lieten. Vanuit Den Haag werden zo’n 1000 V2’s richting Londen afgevuurd. Daar vielen door toedoen van de V2’s zeker 2500 doden. Maar ook Den Haag werd niet gespaard. Lang niet elke lancering lukte namelijk: soms viel een raket kort na de lancering weer terug om in Den Haag en omstreken grote schade aan te richten.

Naar Amerika
Tegen het eind van de oorlog produceerde Duitsland zo’n 900 V2’s per maand. Maar het mocht niet baten: de raketten konden niet de redding brengen die de wanhopige Duitsers tegen 1945 zo hard nodig hadden. Wernher von Braun ziet dat ook in en begin 1945 komt hij in contact met de Amerikanen. Hij zorgt er persoonlijk voor dat hij en een groot deel van zijn team door de Amerikanen uit het verslagen Duitsland worden weggehaald. Alle informatie over de V2’s overhandigt hij aan de Amerikanen. Het is een cadeautje voor de ambitieuze Verenigde Staten die dolgraag willen weten hoe de V2 in elkaar steekt en de kennis en kunde van de Duitse raketgeleerden willen gebruiken om snel een uitmuntend raketprogramma op te zetten.

Nieuwe kans
Von Braun moet de verhuizing naar de VS als een nieuwe kans gezien hebben. Een kans om militaire opdrachten los te laten en zich eindelijk te gaan richten op de dingen waar hij als jongetje al van droomde: ruimtereizen mede mogelijk maken. Maar het duurt nog even voordat hij heel concreet aan die ambitie kan gaan werken. Eerst werkt hij nog zo’n vijftien jaar voor het Amerikaanse leger en doet hij welbeschouwd hetzelfde als in Duitsland: raketten ontwikkelen voor militaire doeleinden. In 1960 verandert dat enigszins. Het onderzoekscentrum van Von Braun gaat onderdeel uitmaken van NASA en Von Braun en zijn collega’s krijgen de opdracht om een raket te bouwen die ruimtevaartuigen – en uiteindelijk ook mensen – in de ruimte moet brengen.

Saturnus V, kort voor de allereerste lancering. Afbeelding: NASA.
Saturnus V, kort voor de allereerste lancering. Afbeelding: NASA.
Saturnus V-raket
Het resultaat is de Saturnus V-raket. In 1967 kiest het eerste exemplaar met succes het luchtruim. Een jaartje later brengt eenzelfde raket mensen naar de maan. Om in 1969 een onmisbare bijdrage te leveren aan Armstrongs eerste stapjes op het maanoppervlak.

Tegenstrijdigheden
Bejubeld in Amerika, verguisd in Europa. Het leven van Von Braun is er één van uitersten. In de VS groeide hij uit tot de held van het ruimtevaartprogramma. Hij zorgde ervoor dat de VS mensen op de maan kon zetten: een prestatie waar de VS nog altijd op voortborduurt. In Duitsland leverde hij een enorme bijdrage aan de instandhouding van het Hitler-regime. Zijn raketten maakten naar schatting in totaal zo’n 7000 dodelijke slachtoffers. In Duitse strafkampen kwamen nog eens zo’n 12.000 mensen om: mensen die gedwongen werden om de raketten te vervaardigen. Wat is Wernher von Braun nu? Een schurk of een held? Beide benamingen lijken niet te passen. Von Braun was een genie met een duidelijk doel voor ogen: bemande ruimtevaart mogelijk maken. En dat doel heiligde in zijn ogen de middelen. Het maakte hem niet uit voor wie hij werkte, als hij maar het geld kreeg en de gelegenheid had om naar dat doel toe te werken. Hoe de resultaten die hij tussentijds boekte – onder meer de V2 – gebruikt werden, leek hem niet te interesseren. Het was geen man die zich bezighield met politiek. Het was een man met een missie. En om die missie werkelijkheid te kunnen laten worden, moest hij keuzes maken. Die keuzes vinden velen achteraf gezien moreel verwerpelijk. Er is de afgelopen decennia dan ook veel over gediscussieerd. Niet alleen over de keuzes van Von Braun. Maar ook over die van de VS: had het land de Duitse wetenschappers geen rekenschap moeten laten afleggen over hun daden in de oorlog in plaats van ze op een voetstuk te plaatsen?

En daarmee blijft Von Braun ondanks zijn grote prestaties na de Tweede Wereldoorlog nog altijd een omstreden historisch persoon. Een man die schiep door te vernietigen.

Bronmateriaal

"V2 rocket technology" - Stanford.edu
"Dr. Wernher von Braun" - NASA.gov
"100 Years of Possibility: Celebrating the Centennial Birthday of Dr. Wernher von Braun" - NASA.gov
"Wernher von Braun" - WPI.edu
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door NASA.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd