Het enige wat je feitelijk nodig hebt? Kritisch denkvermogen.
In het blad Environmental Research Letters introduceren onderzoekers een stappenplan, gebaseerd op ons kritisch denkvermogen, waarmee mensen een slechte redenering kunnen detecteren en analyseren.
Geen overbodige luxe
En dat is hard nodig, denkt onderzoeker John Cook. “Onjuiste informatie verspreidt zich gemakkelijk en kan grote gevolgen hebben voor de samenleving als deze niet gecorrigeerd wordt. Klimaatwetenschap is met name problematisch, omdat het zo’n complex systeem beschrijft. Wanneer mensen de expertise missen om de wetenschap te evalueren, zijn ze geneigd om hun oordeel over iets wat complex is (bijvoorbeeld klimaatwetenschap) te vervangen door iets simpelers (bijvoorbeeld: een oordeel vellen over de mensen die er over praten). En dat maakt ze kwetsbaar voor onjuiste informatie. Het voordeel van onze aanpak is dat je geen expert op het gebied van argumentatie of klimaatwetenschap hoeft te zijn om ‘m te kunnen toepassen.”
Stappenplan
Maar hoe werkt dat dan precies? We lopen even door het stappenplan heen:
– Stel zo nauwkeurig mogelijk vast wat er nu precies beweerd wordt. Bijvoorbeeld: iemand stelt dat het klimaat in het verleden veranderde door natuurlijke processen en dat dat ook nu gebeurt. In dit geval is de bewering: Het klimaat verandert momenteel door toedoen van natuurlijke processen.
– Nu gaan we de bewering ontleden in premisses (zaken waarvan we aannemen dat ze – omwille van de bewering – waar zijn) en de conclusie die uit die premisses voortkomt. Pakken we het voorbeeldje er weer even bij:
Premisse 1: het klimaat is in het verleden veranderd door toedoen van natuurlijke processen
Premisse 2: het klimaat verandert op dit moment
Conclusie: het klimaat verandert op dit moment door toedoen van natuurlijke processen.
– Stel vast hoe logisch de bewering is. In dit geval komt de conclusie niet automatisch voort uit de twee premisses. Dat de aarde in het verleden opwarmde door natuurlijke processen bewijst namelijk nog niet dat de huidige opwarming ook door natuurlijke processen veroorzaakt wordt.
– Maar daarmee zijn we er nog niet. Zoals je bij stap drie kon zien, komt de conclusie niet voort uit de twee premisses. Het suggereert dat er – zoals vaak het geval is bij een wiebelende redenering – sprake is van een ‘verborgen premisse’. Dat brengt ons bij stap vier: zoek die verborgen premisse op.
In dit geval maakt een derde premisse het lijstje compleet:
Premisse 1: het klimaat is in het verleden veranderd door toedoen van natuurlijke processen
Premissie 2: het klimaat verandert op dit moment
Premisse 3: als iets in het verleden geen oorzaak was, kan het nu ook geen oorzaak zijn.
Conclusie: het klimaat verandert op dit moment door toedoen van natuurlijke processen.
Met deze extra premisse wordt de redenering logisch.
– En dat brengt ons bij de volgende stap: uitzoeken of de premisses eigenlijk wel kloppen.
In dit geval is de verborgen premisse fout, want deze ontkent dat er meerdere factoren van invloed kunnen zijn op het klimaat. Maar – zoals we eerder zagen – is de redenering ongeldig zonder deze derde premisse. En dus is daarmee bewezen dat deze redenering de prullenbak in kan.
– Overigens hadden we deze redenering ook op een andere manier onderuit kunnen halen en wel door te kijken naar dubbelzinnigheden. Heel concreet: gaan de verschillende premisses over exact dezelfde opwarming? In feite niet. Want de opwarming van dit moment gaat veel sneller dan alle eerdere opwarmingen van de aarde. En dus moet je de tweede premissie eigenlijk aanpassen: het klimaat verandert op dit moment sneller dan natuurlijke processen kunnen verklaren. En dan valt je conclusie ook direct in het water.
Wie echt goed duidelijk wil maken aan een klimaatscepticus dat een redenering niet klopt, kan ervoor kiezen een parallelle argumentatie uit de doeken te doen die laat zien hoe onzinnig de bewering eigenlijk is. In dit geval zou je bijvoorbeeld kunnen denken aan de volgende bewering: omdat in een ver verleden mensen aan kanker stierven, kunnen sigaretten nu niet de oorzaak zijn van kanker.
42 beweringen
Natuurlijk hebben de onderzoekers deze manier van denken getoetst. Ze lieten ‘m los op 42 veelgehoorde beweringen van klimaatsceptici en ontdekten dat ze stuk voor stuk gebaseerd waren op een foute redenering. “Een veelgehoorde bewering die we recent hoorden, gaat als volgt: ‘Het is koud buiten, dus er is geen sprake van klimaatverandering’. Als we de logica achter dit argument ontleden, zien we dat het het volgende suggereert: omdat sommige delen van de wereld te maken hebben met recordbrekend lage temperaturen, kan de wereld niet aan het opwarmen zijn. Hoewel de eerste premisse klopt – sommige gebieden hebben te maken met recordbrekend lage temperaturen – is het complete argument onjuist, omdat klimaatverandering niet betekent dat het nooit meer ergens koud zal zijn. Het betekent dat de kans op kou door de tijd heen afneemt.”
De onderzoekers hopen dat hun studie mensen aan het denken zet en aanmoedigt om ook kritisch te gaan denken alvorens een half waar argument te omarmen. “Vaak richt men zich bij het ontkrachten van argumenten van klimaatsceptici op wetenschappelijke informatie, bijvoorbeeld door aan te tonen dat temperaturen echt stijgen of dat er consensus is onder wetenschappers over het feit dat mensen er verantwoordelijk voor zijn,” legt onderzoeker Peter Ellerton uit. De aanpak van de onderzoekers moet gezien worden als een aanvulling daarop. “We helpen de fouten in ongeldige beweringen op te sporen en te laten zien dat de oorzaken die zij (klimaatsceptici, red.) aandragen, de conclusie niet onderbouwen.”
