Eindelijk weten we hoe oud de giganten kunnen worden.
De prachtige gestipte walvishaai (Rhincodon typus) kan een slordige acht meter lang worden en is daarmee de grootste vis ter wereld. Dit imponerende beest houdt onderzoekers dan ook in zijn greep. Want hoewel hij zich niet gemakkelijk kan verschuilen, zijn er nog steeds zaken die we niet van de walvishaai weten. “Hoewel ons begrip over zijn bewegingen, gedrag en relaties in het afgelopen decennium drastisch is verbeterd, blijven fundamentele kenmerken van zijn leven – zoals de leeftijd, levensduur en sterfte – grotendeels onbekend,” zegt onderzoeker Mark Meekan. Maar verrassend genoeg lichten kernbommen gelost tijdens de Koude Oorlog nu een tipje van de sluier.
Moeilijk
Het meten van de leeftijd van walvishaaien is erg ingewikkeld. Dat komt omdat ze – in tegenstelling tot haaien en roggen – zogenaamde ‘otolieten’ missen; botstructuren die gebruikt worden om de leeftijd van vissen te bepalen. De wervels van walvishaaien beschikken echter wel over verschillende ringen, een beetje zoals de ringen van een boomstam. Naarmate een dier ouder wordt, neemt het aantal ringen toe. Toch is het ook aan de hand van deze ringen lastig te schatten hoe oud een walvishaai is. Want hoewel sommige onderzoekers stellen dat een walvishaai elk jaar een nieuwe ring vormt, suggereren andere studies dat dit ook weleens elke zes maanden zou kunnen gebeuren. Kortom, onderzoekers weten nog steeds niet precies hoe ze deze ringen moeten lezen.
Koude Oorlog
Onderzoekers hebben nu echter een verrassende methode gevonden om een antwoord op de prangende vraag te formuleren. In de studie hebben ze zich namelijk tot de radioactieve erfenis van de wapenwedloop tijdens de Koude Oorlog gewend. In de jaren vijftig en zestig voerden verschillende landen, waaronder de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie, Groot-Brittannië, Frankrijk en China tests met kernwapens uit. Veel hiervan bestonden uit bommen die enkele kilometers boven de grond tot ontploffing werden gebracht. Tijdens deze explosies werd de atmosferische concentratie van het isotoop koolstof-14 tijdelijk verdubbeld. Dit isotoop drong vervolgens vanuit de lucht door in de oceaan en baande zich vervolgens geleidelijk een weg via het voedselweb naar elk levend wezen op de planeet.
Koolstof-14 is een natuurlijk voorkomend radioactief element. Het isotoop wordt vaak door archeologen en historici gebruikt om oude botten en artefacten te dateren. Het verval is constant en bovendien gemakkelijk te meten. Daarom kan koolstof-14 onderzoekers helpen met het dateren van plantaardige en dierlijke fossielen, maar ook – zoals wetenschappers in de huidige studie doen – bij het schatten van de leeftijd van nog levende dieren.
Groeiringen
De onderzoekers testten het koolstof-14-gehalte in de groeiringen van twee al lang overleden walvishaaien uit Pakistan en Taiwan. Door de concentratie in opeenvolgende groeiringen te meten, achterhaalden de onderzoekers hoe vaak deze groeiringen verschijnen. En dat vertelt op zijn beurt hoe oud het betreffende dier is. “We ontdekten dat er elk jaar zeker één groeiring wordt gevormd,” concludeert Meekan. Daarnaast kwamen onderzoekers erachter dat één van de onderzochte walvishaaien op het moment van overlijden een leeftijd van vijftig jaar had bereikt. Een bijzonder moment. Dit is namelijk de eerste keer dat een dergelijke leeftijd onomstotelijk werd vastgesteld.
Het onderzoek geeft iets meer inzicht in de leeftijd van walvishaaien. “Eerdere studies suggereerden dat de grootste walvishaaien wel 100 jaar kunnen worden,” zegt Meekan. “Wij tonen nu aan dat volwassen exemplaren inderdaad een hoge leeftijd kunnen bereiken. Het betekent dat een lang leven waarschijnlijk een kenmerk van deze soort is.” Dit is een belangrijk stukje van de puzzel. Walvishaaien vormen een bedreigde diersoort en worden door het IUCN als ‘kwetsbaar’ beschouwd. Dat komt omdat er veel op ze wordt gejaagd. Informatie over hun leeftijd is daarom cruciaal. Het is namelijk bekend dat dieren met een langzamere groeisnelheid eerder het risico lopen om uit te sterven dan een soort die zich snel voortplant. En daarom kunnen natuurbeschermers nu een gerichter plan maken om de walvishaai te beschermen.
Hoewel de walvishaai dus een aardige leeftijd weet te bereiken, zijn er familieleden die nog veel ouder kunnen worden. Zo kwamen onderzoekers er een paar jaar geleden achter dat de Groenlandse haai waarschijnlijk het langstlevende gewervelde dier ter wereld is. Wetenschappers hadden toen een exemplaar gevonden dat de leeftijd van 392 jaar (± 120 jaar) had bereikt. De dieren hebben hun hoge leeftijd te danken aan de langzame stofwisseling, wat mogelijk komt omdat de dieren in diepe, koude wateren leven. Daarnaast kunnen de haaien anti-verouderingsgenen activeren om DNA-beschadigende moleculen te weren en infecties te bestrijden.
