Het klinkt als een ongelofelijk verhaal. Toch is het echt waar. Het Italiaanse gerechtshof heeft gisterenavond zes wetenschappers tot zes jaar cel veroordeeld, omdat ze in 2009 de risico’s van een aardbeving onderschat zouden hebben.
In april 2009 werd het Italiaanse stadje L’Aquila getroffen door een aardbeving met een kracht van 6,3 op de Schaal van Richter. 309 mensen kwamen om. Niet lang daarna klaagde de lokale overheid zes wetenschappers (en een ambtenaar) die zitting namen in een comité dat grote risico’s moest voorspellen en zo mogelijk voorkomen, aan. In eerste instantie omdat ze de aardbeving niet hadden kunnen voorspellen. Later pasten ze hun aanklacht aan: de wetenschappers zouden incomplete, niet nauwkeurige en tegenstrijdige informatie verstrekt hebben over de kans dat het gebied daadwerkelijk door een zware beving zou worden getroffen.
Zes jaar cel
Gisteren kregen de wetenschappers dan eindelijk te horen wat de rechter daarvan vond. Hij veroordeelde ze tot zes jaar cel, omdat ze de risico’s onjuist hadden ingeschat en de bewoners van L’Aquila niet hadden gewaarschuwd, maar een week voor de grote beving zelfs nog hadden gerustgesteld.
De bijeenkomst
Om ons enigszins voor te kunnen stellen waarom een rechter tot zo’n oordeel zou kunnen komen, moeten we bij het begin beginnen. En dat is eind 2008, vier maanden voor de beving plaatsvond. Vanaf dat moment, tot aan die fatale 6 april toe, werd L’Aquila dagelijks door kleine bevinkjes opgeschrikt. En dat zorgde vanzelfsprekend voor onrust. Vanwege die onrust besloot het comité dat risico’s in moet schatten en zo mogelijk moet voorkomen een bijeenkomst te organiseren om paniek te voorkomen. Het lijkt erop dat de beslissing om zo’n bijeenkomst te organiseren, mede werd ingegeven door de acties van een inwoner van L’Aquila: Giampaolo Giuliani. Hij is geen wetenschapper, maar voorspelde wel voortdurend dat een zware beving eraan zat te komen. En dat zorgde voor onrust. Tijdens de bijeenkomst werd gepoogd die onrust wat weg te nemen. Daarbij hebben de onderzoekers zich wellicht ietsje meer gericht op het bestrijden van de wilde kreten van mensen als Giuliani, in plaats van mensen echt voor te lichten over de kansen dat een zware aardbeving daadwerkelijk zou plaatsvinden. De aanklagers stellen dat de onderzoekers tijdens deze bijeenkomst de fout in zijn gegaan: ze hebben mensen gerustgesteld, in plaats van gewaarschuwd. Daardoor hebben velen waarschijnlijk niet de maatregelen genomen die ze hadden kunnen nemen om het vege lijf te redden, zo stelt de aanklager.
Voorspellen
Het is een heel bijzondere rechtszaak waar door velen met afschuw op gereageerd wordt. Uiteindelijk draait het namelijk maar om één vraag: is de wetenschap hier werkelijk tekort geschoten. Of in andere woorden: kan een aardbeving echt voorspeld worden? Twee vragen die seismologen en andere wetenschappers met een volmondig ‘nee’ zullen beantwoorden.
Probabilistische voorspelling
Wetenschappers kunnen ons nog steeds geen datum geven waarop een beving plaats gaat vinden. Wat zij wel kunnen doen, is een probabilistische voorspelling. Hierbij schatten ze de kans dat een beving gaat plaatsvinden in. Maar eigenlijk zegt zoiets nog steeds heel weinig. Zo schatten de onderzoekers vijf maanden voor de beving in L’Aquila plaatsvond nog dat de kans dat in de komende drie dagen een beving zou plaatsvinden 1 op 200.000 was. Die kans werd groter zodra de dagelijkse bevinkjes begonnen. En nog groter toen kort voor de zware beving toesloeg twee zwaardere schokken werden gevoeld. Op dat moment schatten de onderzoekers de kans dat er in de drie dagen die komen gingen een beving plaats zou vinden, 1 op 1000. Maar kan op basis van zulke getallen echt een waarschuwing uit worden gestuurd? Dr. Gary Gibson, een Seismology Principal Research Fellow, werkzaam aan de universiteit van Melbourne twijfelt. Hij kan zich goed voorstellen dat de wetenschappers mensen geruststelden en zich niet direct zorgen maakten over de lichte bevinkjes die in de vier maanden voor de zware beving dagelijks plaatsvonden. Hij wijst erop dat het overgrote deel van zulke geclusterde bevinkjes niet leidt tot een gemiddelde of zware aardbeving. “In de meeste gevallen is geruststelling door deskundigen in soortgelijke situaties waarschijnlijk gerechtvaardigd gebleken, omdat de kleine bevinkjes niet opgevolgd werden door een grote beving. (…) Mensen geruststellen is een hele menselijke reactie en soms is het niet gemakkelijk om geruststelling in balans te brengen met de realiteit. Zeker als het om een onwaarschijnlijke realiteit gaat.”
Communicatie
Het is dus onmogelijk om een beving te voorspellen. In die zin hebben de wetenschappers dan ook geen fouten gemaakt. Het enige verwijt wat we ze misschien kunnen maken, is dat ze in hun communicatie naar buiten toe de balans niet hebben kunnen vinden tussen de kans dat een beving daadwerkelijk plaats zou gaan vinden en de noodzaak om de paniek te bezweren. “Na deze veroordeling zal het voor seismologen en andere experts op het gebied van natuurrampen nog moeilijker zijn om een balans te vinden tussen communiceren wat de meest waarschijnlijke uitkomsten zijn en tegelijkertijd rekening houden met de zeer kleine kansen dat de uitkomst toch extremer zal zijn,” merkt seismoloog Wayne Peck op. “In de ene richting afdwalen zorgt ervoor dat ze als ‘te geruststellend’ worden bestempeld, maar in de andere richting afdwalen zorgt ervoor dat ze worden neergezet als ‘alarmisten’. Wat ze ook doen: kleine nuances in hun communicatie kunnen door verschillende luisteraars verschillend worden geïnterpreteerd en dat resulteert in een situatie waarin de expert altijd de verliezer is.”
Ook professor Rick Sarre van de School of Law aan de universiteit van South Australia windt zich op over de uitspraak van de rechter. Hij benadrukt vooral dat niet alleen wetenschappers, maar ook beleidsmakers en dus de burger de dupe gaan zijn van deze veroordeling. “Vanaf nu kan men veilig voorspellen dat één of twee dingen gaan gebeuren: of Italiaanse seismologen (of epidemiologen of klimatologen of elke andere wetenschapper) houden hun voorspellingen stil totdat ze er helemaal zeker van zijn (en dat zal nooit het geval zijn) of ze voorspellen een worst case scenario, wat er ongetwijfeld tot leidt dat geld wordt uitgegeven (verkwist eigenlijk) om in te spelen op dingen die zelden of misschien zelfs nooit gaan gebeuren.”
De wetenschappers hebben inmiddels laten weten in hoger beroep te gaan.
