Terwijl heel Nederland over één bisschop en tientallen koorknapen valt en de discussie over vervolging van kindermisbruikende priesters weer opwelt, lijkt het na jaren van ontucht toch tijd voor een veel belangrijkere vraag: ligt het aan het celibaat of niet? De wetenschap velt een oordeel.
Marteling
Psycholoog Eugene Kennedy schrijft in zijn onderzoek dat niet de keuze om niet te trouwen, maar de keuze om een celibatair leven te leiden zeer ongezond is. Volgens hem kiezen priesters niet vrijwillig voor het celibaat, maar is het iets wat in hun ogen een consequentie van hun ambt is. Dat veel mannen al op jonge leeftijd de keuze maken om een celibatair leven te leiden, draagt daar niet aan bij. Vaak merken ze pas op volwassen leeftijd wat de lichamelijk consequenties van hun keuze zijn. Gevolg: ze raken in de war en worden als het ware door hun eigen seksuele gevoelens gemarteld.
Homoseksualiteit
Journalist en expert op het gebied van onder meer religie Rod Dreher vermoedt dat die seksuele gevoelens heel specifiek zijn. Hij wijst in zijn betoog Homosexuality in the Priesthood Fosters Child Sexual Abuse op het feit dat de misbruikte personen veelal geen kinderen, maar tieners zijn. Bovendien zijn het in vrijwel alle gevallen jongens. Toeval? Nee, zo beweert Dreher. Het onderdrukken van de homoseksuele lust is het probleem. Aartsbisschop Silvano Tomasi onderschreef dat in 2009. “Van alle priesters die bij misbruik betrokken zijn behoort 80 tot 90 procent tot de minderheid die zich aangetrokken voelt tot adolescente jongens tussen de elf en zeventien jaar.” Het is opvallend dat zoveel mannen met een voorkeur voor jongeren van hetzelfde geslacht uiteindelijk in een kerkambt belanden. Maar het is niet voor niets. Het celibaat is immers een mooie oplossing voor een man die met zijn eigen seksuele voorkeur en gevoelens in de knoop zit: er hoeft niet meer gepiekerd te worden, want het mag gewoon allemaal niet.
Id
Maar ook het kerkambt lost dilemma’s niet op, want gevoelens van onvrede met jezelf zijn hardnekkig. Zeker als ze seksueel getint zijn. We moeten tenslotte niet vergeten dat seks meer is dan een zwakte van het vlees. Seks heeft een functie. Evolutionair gezien is het namelijk van het grootste belang dat de genen van het individu in omloop blijven, omdat dit de enige manier is waarop overleven ook op lange termijn mogelijk is. Die overlevingsdrift vertaalt zich als we Sigmund Freud moeten geloven in een continu aanwezig, maar in gezonde toestand onderdrukt verlangen naar geslachtsgemeenschap. Volgens Freud bestaat het brein uit drie delen: id, ego en superego. Id is het onbewuste en is onder te verdelen in seksuele energie en doodsdrift. Ego is het bewuste. Het ego doet er alles aan om het id te onderdrukken. En dan is er ook nog het superego. Dit is hoe men zichzelf het liefst zou zien. Vanzelfsprekend botst het id nogal eens met het superego en zijn er situaties waarin id het wint. Hoewel Freud later – nadat er veel kritiek op zijn theorie was gekomen – liet weten dat zijn omschrijving van het brein puur symbolisch is, weet hij op een mooie manier te vangen hoe het evolutionair gezien allemaal werkt.
De harde cijfers
Onderdrukte lust en seksuele voorkeur dus. Is dat dan de bron van alle ellende? Naar aanleiding van een logische en wetenschappelijke redenering misschien wel. Maar de harde cijfers laten iets heel anders zien. Uit een rapport van de Ierse overheid is gebleken dat van alle misbruikte kinderen zo’n 5,8 procent van de jongens en 1,4 procent van de meisjes door priesters is misbruikt. Dat betekent dat meer dan negentig procent van alle vergrijpen op naam van mensen zonder celibataire levensstijl staat. Het is goed om die cijfers in gedachten te houden. Het gebeurt niet alleen in de katholieke kerk, maar ook op scholen, binnen het gezin en op sportclubs.
Kindermisbruik
Wetenschappelijk gezien zijn er indirect genoeg redenen om het celibaat af te schaffen. Maar er is geen enkel wetenschappelijk onderzoek dat een direct link legt tussen het celibaat en kindermisbruik. Ook met het oog op de eerdergenoemde cijfers is het goed om de kerk even los te laten en te kijken waarom mensen precies tot seksueel misbruik van kinderen overgaan. De redenen om kinderen of tieners te misbruiken zijn divers en complex. Zo kan het zijn dat de misbruiker in het verleden zelf misbruikt is. Of hij is niet in staat om de controle over zichzelf te houden (het id wint het van het ego). Ook is het mogelijk dat er sprake is van pedofilie. Eén ding staat vast: wat de reden van kindermisbruik ook is, het is in deze maatschappij ten allen tijde onacceptabel. En op dat punt is het zeker correct om de rooms katholieke kerk op de vingers te tikken. Ook plaatsvervangers van hogere machten staan niet boven de aardse wetten. Net als de foute trainer, de vader met losse handjes en meester met verkeerde gedachten dient ook de priester verantwoording af te leggen voor zijn daden.
Groepsdenken
Stel dat alle priesters straks naar voren stappen, schuld bekennen en zich daarbij verschuilen achter hun celibataire levensstijl. Stel dat ze hun excuses aanbieden onder het mom van: “Ik zat fout, maar dat kwam door het celibaat.” Niemand zal daar genoegen mee nemen. En terecht. Uit recent onderzoek is gebleken dat het groepsdenken (het individu gaat deel uit maken van een groep, neemt de normen en waarden van die groep over en verliest zijn eigen kritische instelling) naar alle waarschijnlijkheid niet bestaat. Daaruit vloeit voort dat het individu ten allen tijde verantwoordelijk is voor zijn eigen daden. Natuurlijk is er iets voor te zeggen als mensen beweren dat een priester door het celibaat (ingesteld door de groep waar hij deel van uitmaakt: de kerk) seksueel gefrustreerd kan raken. Maar de keuze om zich aan een kind te vergrijpen, wordt niet door de groep, maar door het individu gemaakt.
Er zijn redenen om aan te nemen dat het celibaat een rol speelt in de seksuele vergrijpen van geestelijken. Wetenschappelijk gezien is dat niet direct te bewijzen en daarom onhoudbaar. Eén ding staat echter wel vast: het wordt tijd dat we priesters gaan afrekenen op hun fouten. Het celibaat mag daarin geen goedkoop excuus worden; het heeft immers nog nooit een kind verkracht.
