De wintertijd komt en gaat binnenkort misschien wel niet meer weg

Vannacht omarmen we de standaardtijd weer. En als het aan sommige onderzoekers ligt, laten we die nooit meer gaan.

Komende nacht ruilen we de zomertijd weer in voor de oude vertrouwde wintertijd. En dus is er zondag weer werk aan de winkel. Het klokje in de auto moet verzet worden. Net als het klokje op de oven. En het biologische klokje van de kinderen (dat vaak wat onverzettelijk blijkt). Het hele gedoe is direct te herleiden naar een soortgelijke ingreep die we zeven maanden geleden en masse hebben gedaan: de invoer van de zomertijd.

De standaardtijd

Hoewel we het grootste deel van het jaar de zomertijd handhaven – zo’n zeven maanden – is de zomertijd niet de ‘echte tijd’. De wintertijd is de standaardtijd.

Energie
Die zomertijd is decennia geleden door mensen bedacht. Door de klok in het voorjaar een uurtje vooruit te zetten, zouden we efficiënter gebruik kunnen maken van het zonlicht, minder kunstlicht nodig hebben en dus energie besparen. Het klonk mensen in perioden van energieschaarste – bijvoorbeeld ten tijde van beide Wereldoorlogen – als muziek in de oren. Veel landen omarmden de zomertijd in beide perioden, om deze aan het eind van de oorlogen weer af te schaffen. De echte grote doorbraak van de zomertijd kwam echter pas in de jaren zeventig. De oliecrisis zorgde er toen voor dat de zomertijd opnieuw nodig werd geacht. En dit keer bleef ‘ie. Inmiddels verzetten wij Nederlanders de klok alweer sinds 1977 twee keer per jaar.

Slecht idee
Maar het gehannes met de wijzers van de klok lijkt nu toch echt zijn beste tijd gehad te hebben. Er gaan steeds meer stemmen op om de zomertijd af te schaffen en gewoon het hele jaar door de wintertijd te handhaven. De redenen lopen uiteen. Zo zou de zomertijd nauwelijks een energiebesparing opleveren en in die zin dus overbodig zijn. Daarnaast komt er ook vanuit wetenschappelijke hoek steeds meer bewijs dat het een slecht idee is om de klok in het voorjaar een uurtje vooruit te zetten. Onze biologische klok is daar namelijk niet op berekend. “Die biologische klok bestaat uit een groep cellen in de hersenen die er een ritme van ongeveer 24 uur op nahouden,” vertelt Marijke Gordijn, chronobioloog en directeur van Chrono@Work, een bedrijf gelieerd aan de Rijksuniversiteit Groningen, aan Scientias.nl. “En die cellen bereiden ons lichaam voor op de verschillende activiteiten, waaronder dus het moment van opstaan. Zo zorgen ze er bijvoorbeeld voor dat je bloeddruk enige tijd voor je opstaat, al stijgt. Net als je cortisolniveau.” Dankzij dat voorbereidende werk kun je de liggende positie waarin je acht uur of meer vertoefd hebt, fysiek moeiteloos inwisselen voor een staande positie. Maar die voorbereidingen zijn nog niet gestart als je opeens een uur eerder op moet staan. “Gelukkig kan de biologische klok zich wel aanpassen. Maar het probleem is dat de klok dat doet in reactie op licht en donker. En die licht- en donkercyclus verandert met de ingang van de zomertijd niet.” Want doordat je de klok een uurtje vooruit zet, is het ‘s ochtends juist iets langer donker en ‘s avonds ietsje langer licht, terwijl die biologische klok ‘s ochtends licht en ‘s avonds duisternis nodig heeft om ietsje vooruit te kunnen schuiven.

Sommige mensen vergelijken het ingaan van de zomertijd wel eens met een jetlag die we – op eigen initiatief – oplopen als we naar een andere tijdzone op vakantie gaan. Maar die vergelijking klopt van geen kant. “Want de licht- en donkercyclus, dus het moment waarop de zon op en onder gaat, verandert dan ook.” Afbeelding:bilaleldaou / Pixabay.

Chronotype
Het kan dan ook even duren voor je biologische klok weer ‘bij’ is. Hoelang? Dat is sterk afhankelijk van je chronotype: ben je een ochtend- of een avondmens? “Voor late chronotypes (avondmensen, red.) is het vaak lastiger. Onderzoek wijst uit dat het wel meer dan vier weken kan duren voor hun biologische klok zich heeft aangepast.” De overgang naar de wintertijd gaat de meeste mensen een stuk beter af. Dat is goed te verklaren, volgens Gordijn. “Je staat op als je lijf er al lang en breed klaar voor is en je mag een uurtje langer slapen als je dat wil.”

De wintertijd afschaffen

We kunnen natuurlijk de zomertijd afschaffen. Maar is de afschaffing van de wintertijd ook een idee? Gordijn ziet er met het oog op onze nachtrust en stemming niets in. “Onze biologische klok hanteert een ritme dat iets langer is dan 24 uur. Dat betekent dat we deze klok elke dag ietsje bij moeten stellen en daarvoor hebben we ochtendlicht nodig. Doordat wij ver westelijk in onze tijdzone wonen, hebben we al een late zonsopgang en zonsondergang. Als we de zomertijd aanhouden, wordt het nog later licht dan nu, terwijl we dat ochtendlicht hard nodig hebben. Het is dus een slecht idee. Je zou nog moeilijker wakker worden. Ook voor de 4% van de Nederlanders die kampt met een winterdepressie zal dat meer problemen geven.””

Hartinfarct
De zomertijd is dus een beproeving voor je biologische klok. Maar heeft dat nu ook echt nadelige gevolgen voor de gezondheid? “Indirect zeker,” denkt Gordijn. “Het leidt tot een slaaptekort en onderzoeken hebben aangetoond dat er een correlatie is tussen te weinig slaap en tal van gezondheidsproblemen, zoals overgewicht en hart- en vaatziekten.” Maar de zomertijd heeft ook directe gevolgen voor de gezondheid, zo suggereert een Scandinavisch onderzoek. “De studie besloeg veertien jaar en toonde aan dat het aantal hartinfarcten in de eerste drie dagen na het ingaan van de zomertijd 5% hoger ligt. Dat wil niet zeggen dat je allemaal een hartinfarct krijgt door de zomertijd, maar mensen die er gevoelig voor zijn, lijken er door het verzetten van de klok op dat moment wel een grotere kans op te hebben.”

Op basis van al dat wetenschappelijke onderzoek heeft Gordijn een duidelijke mening over de zomertijd. “Ik vind niet dat er vanuit overheidswege iets opgelegd moet worden wat voor een grote groep mensen leidt tot slaaptekort.” Daarmee was Gordijn naar eigen zeggen een paar jaar geleden nog “een roepende in de woestijn”. Maar ze krijgt steeds meer bijval, tot in het Europees Parlement aan toe. In dat parlement zal in december over de zomertijd gestemd worden en dat kan zomaar leiden tot afschaffing. Gordijn kan niet wachten. “We moeten er gewoon mee stoppen.”

Bronmateriaal

Interview met Marijke Gordijn

Afbeelding bovenaan dit artikel: PIRO4D / Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd