Duikers vonden in 1901 het Antikythera-mechanisme, daterend van 100 jaar voor Christus. Het mechanisme bleek uit tientallen tandwielen te bestaan waarmee ingewikkelde astronomische tijdsberekeningen gemaakt konden worden. Met man en macht proberen onderzoekers het technische snufje te verklaren.
Het Antikythera-mechanisme wordt gezien als een soort analoge computer uit de oudheid. Sponsduikers vonden het in een gezonken schip dat ook andere rijkdommen vervoerde, voor de kust van het Griekse eilandje Antikythera. Tientallen jaren lag het opgeslagen tot een wetenschapshistoricus met röntgenfoto’s ontdekte wat er voor technologische vernuftigheid binnenin schuilhield: 38 op elkaar afgestemde tandwielen die gezamenlijk een mechanische weergave van de toen bekende hemel vormden. Een wijzerplaat gaf op de ene concentrische schaal de 365 dagen van het jaar aan en op de andere de twaalf tekens van de dierenriem. Door de epicyclische tandwielen konden de zon- en maansverduisteringen berekend worden. “Het bevat twee kleine tandwielen die een onderling verbonden pin en een gleuf bevatten. Hierdoor liepen de tandwielen met verschillende snelheden en wel zo, dat ze de elliptische beweging van de maan kunnen volgen,” vertelt astronoom Rien Van de Weijgaert. Het eerste model om de beweging van de maan te kunnen volgen kwam van astronoom Hipparchos af die in de tweede eeuw voor Christus op Rhodos leefde. Misschien heeft hij wel te maken gehad met het ontwerp en productie van het Antikythera-mechanisme.
Mysterie
Volgende week komen astronomen, wiskundigen en historici in Leiden samen om zich eens goed over het Antikythera-mechanisme te buigen. Er liggen nog een aantal onbeantwoorde vragen achter het mysterieuze eeuwenoude tandwielwerkje: was het apparaat alleen bedoeld om de maan- en zonsverduisteringen te voorspellen? Kon het ook de bewegingen van planeten volgen? Waarom was het apparaat in die tijd nodig? En waarom is de techniek niet vaker en op grotere schaal toegepast? Mogelijk zijn er nog meer technologische snufjes uitgevonden door de Grieken en aan boord van het gezonken schip gevonden. De techniek moet toch in de buurt zijn geweest om iets zoals een rekenmachine te maken.
Meer ontdekkingen
Mike Edmunds van het Antikythera Mechanisme Research Project gaat volgende week in op de werking van het instrument. Alexander Jones belicht de Griekse achtergronden van de Antikythera en Amerikaanse onderwater-archeoloog Brendan Foley is er ook om mee te denken. Hij leidde pasgeleden een nieuwe duikexpeditie naar het Antikytherascheepswrak. Het bleek dat destijds (1901) ongeveer de helft van de rijkdommen aan boord gevonden is. Misschien worden er dus nog meer belangrijke ontdekkingen gedaan. Maar eerst buigt de groep experts zich volgende week (17-21 juni) over het Antikythera-mechanisme en wellicht wordt het mysterie achter dit apparaat wel ontrafeld.
