Zelfs de wijn bevroor tijdens extreme winters rond 1435

In de jaren dertig van de vijftiende eeuw was het zo koud in Europa dat de Schotten hun wijn moesten ontdooien voor ze deze konden drinken.

Historicus Chantal Camenisch dook in de archieven om meer te weten te komen over het klimaat in Nederland, België, Luxemburg en het noorden van Frankrijk. En al gauw ontdekte ze iets vreemds. “Ik realiseerde me dat er wat betreft het klimaat in de jaren dertig van de vijftiende eeuw iets heel bijzonders gaande was,” vertelt Camenisch.

Extreem koud
In vergelijking met andere decennia in het afgelopen millennium waren de winters in de jaren dertig van de vijftiende eeuw extreem koud, zo schrijft Camenisch in het blad Climate of the Past. Zo moesten de mensen in Schotland in de winter van 1432/1433 vuur gebruiken om hun wijn te ontdooien en uit de fles te krijgen. En in Centraal-Europa bevroren vele rivieren en meren. In regio’s die doorgaans een mild klimaat kenden – denk aan het zuiden van Frankrijk en het noorden van Italië – duurden de winters soms tot april en vroor het zelfs aan het eind van die lange winters nog. Het had allemaal verstrekkende gevolgen. “Het betekende dat de mensen honger leden, ze waren ziek en velen stierven,” vertelt Camenisch.

“Het betekende dat de mensen honger leden, ze waren ziek en velen stierven”

Reconstructies
Samen met een aantal andere wetenschappers besloot Camenisch uit te gaan zoeken wat er precies gaande was in dit koude decennium. Ze bestudeerden boomringen, ijskernen, sedimenten en historische documenten en reconstrueerden aan de hand daarvan het klimaat. “De reconstructies laten zien dat de klimaatomstandigheden tijdens de jaren dertig van de vijftiende eeuw heel speciaal waren,” vertelt onderzoeker Kathrin Keller. De onderzoekers bestudeerden het klimaat tussen 1300 en 1700. En in die lange periode van 400 jaar waren de klimaatomstandigheden in de jaren dertig van de vijftiende eeuw echt uniek. “Wat we op basis van die reconstructies alleen niet konden vaststellen is de oorsprong ervan: werd het afwijkende klimaat opgelegd door externe factoren, zoals vulkanisme of veranderingen in zonneactiviteit of was het simpelweg het resultaat van natuurlijke variaties die inherent zijn aan het klimaatsysteem?”

Variatie

Het klimaat kan ook zonder externe factoren – zoals bijvoorbeeld vulkanen – variëren. Dat hangt samen met de manier waarop de verschillende componenten van het klimaatsysteem – zoals de atmosfeer, oceanen of het land – de interactie met elkaar aangaan. Een verandering in één van die componenten kan verstrekkende gevolgen hebben. Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan El Niño: een opwarming van het zeewater langs de evenaar in het oostelijke deel van de Stille Oceaan. Dit fenomeen treedt elke twee tot zeven jaar op en veroorzaakt maandenlang temperatuurveranderingen en regenval (ook in andere delen van de wereld).

Natuurlijke variatie
Keller en Camenisch besloten ook dat – met behulp van klimaatmodellen – uit te zoeken. Die modellen laten zien dat in de betreffende periode wel enkele vulkaanuitbarstingen plaatsvonden en ook de zonneactiviteit veranderde. Maar die factoren alleen konden de extreme kou uit de jaren dertig van de vijftiende eeuw niet verklaren. In plaats daarvan lijkt de extreme kou met name het resultaat te zijn van natuurlijke variaties in het klimaatsysteem. Het gaat om een combinatie van natuurlijke factoren die toevallig samenvielen en leidde tot extreem koude winters en normale tot warme zomers.

Context
Het betekent dat dergelijke extreem koude winters opnieuw kunnen plaatsvinden. “Maar dergelijke temperatuurvariaties moet je wel in de context zien,” stelt Keller. Het betekent dat we rekening moeten houden met de staat van het klimaatsysteem. “In vergelijking met de vijftiende eeuw leven we in een veel warmere wereld. Daarom beïnvloeden klimaat-extremen ons op een andere manier – koude extremen zijn minder koud, warme extremen zijn nog warmer.”

Het is voor het eerst dat er uitgebreid onderzoek is gedaan naar de extreem koude periode in de vijftiende eeuw. De onderzoekers hopen dat hun studie mensen aan het denken zet. Het onderzoek laat immers zien dat de samenleving hard geraakt kan worden door extreme klimaatomstandigheden en dat we maatregelen moeten nemen om ons daartegen te beschermen.

Bronmateriaal

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd