Het is wetenschappers gelukt om de boodschap op de steen – die decennialang onontcijferbaar leek – te ontsluieren.
Dat is te lezen in het blad Futhark. Het wetenschappelijke artikel is het resultaat van twee jaar onderzoek, uitgevoerd door een interdisciplinair team, bestaande uit vier Zweedse wetenschappers.
Over de steen
De runensteen van Rök werd rond het jaar 800 opgericht en ergens in de twaalfde eeuw in de muur van nieuw te bouwen kerk ingemetseld. Daar werd deze in de negentiende eeuw herontdekt. En sindsdien vragen onderzoekers zich af wat er nu precies op de rijkelijk met runen bedekte steen te lezen is. Hoewel het ze wel lukte om de runen te vertalen, bleef de betekenis van de tekst namelijk in nevelen gehuld. Want waren het nu heroïsche sagen? Of was de tekst toch meer symbolisch van aard?
Het nieuwe onderzoek schept aanzienlijk meer duidelijkheid. “Wij hebben er met zijn vieren twee jaar aan gewerkt en het beeld dat geleidelijk aan vanuit onze verschillende academische disciplines – de archeologie, de geschiedenis van religie, de runologie en de Zweedse taal – ontstond, onthult dat het gaat om de gedachtes die een oudere man heeft over zijn dode zoon,” aldus onderzoeker Henrik Williams.
Het einde van de wereld..en een nieuw begin
De man plaatst de dood van zijn zoon in een veel breder perspectief en weet er – afgaand op de dreigende gebeurtenissen in zijn omgeving – toch een enigszins hoopgevende draai aan te geven. In de tekst lijkt de man troost te vinden in het feit dat zijn zoon – een militaire leider – naar Odin (de god van het hiernamaals) is geroepen om aan zijn zijde te vechten in Ragnarök. Dit was volgens de Noorse mythologie een eindstrijd tussen de ontketende reuzen en goden, waarin alles – dus ook de goden – vernietigd wordt. Deze strijd zou voorafgegaan worden door de Fimbulwinter, die drie opeenvolgende winters – zonder onderbreking door een zomer – omhelst. En na de strijd zou de aarde geteisterd worden door rampen en uiteindelijk verdwijnen in de zee. Om vervolgens – herboren, als nieuw en frisgroen – weer uit de golven te herrijzen. Ook de goden zouden herboren worden en de geschiedenis zou als het ware weer van voor af aan beginnen. Enerzijds kan dit einde van de wereld angst inboezemen. Maar anderzijds wacht er dus ook een nieuw begin.
Dreigende gebeurtenissen
Dat deze oudere man ervan overtuigd was dat de Filmbulwinter en dus de eindstrijd eraan zat te komen, is te herleiden naar het feit dat het hedendaagse Zweden in de negende eeuw – toen deze runensteen opgericht werd – nogal wat te verduren kreeg. “Voor de runensteen van Rök werd opgericht, vonden er een aantal gebeurtenissen plaats die extreem dreigend moeten hebben geleken,” aldus archeoloog Bo Gräslund. “Een krachtige zonnestorm kleurde het heelal in dramatische roodtinten, de oogst had te lijden onder een extreem koude zomer en later vond er kort na zonsopgang een zonsverduistering plaats. Zelfs één van deze gebeurtenissen zou al genoeg zijn geweest om de angst voor een nieuwe Fimbulwinter op te roepen.” Het deed de man ongetwijfeld terugdenken aan de catastrofale klimaatcrisis die ditzelfde gebied vanaf het jaar 536 had getroffen, zo stellen de onderzoekers in hun paper. Een reeks vulkaanuitbarstingen – die hoogstwaarschijnlijk in Noord- en Centraal-Amerika plaatsvonden – leidden toen tot abnormaal koude zomers. misoogsten en de dood van naar schatting 50% van de bewoners van het Scandinavische schiereiland. “De inscriptie gaat over angst die getriggerd wordt door de dood van een zoon en de angst voor een nieuwe klimaatcrisis, vergelijkbaar met de catastrofale crisis na 536,” aldus de onderzoekers.
De tekst op de runensteen – met 760 karakters de langste in runen geschreven inscriptie die ons bekend is – bestaat volgens de onderzoekers uit negen raadsels. Je kunt ze hier in het Engels teruglezen. Vier ervan gaan over Odin en zijn krijgers. Het antwoord op de overige vijf is ‘de zon’. Die twee thema’s – Odin en zijn strijders en de zon – staan nauw met elkaar in verband, zo legt onderzoeker Olof Sundqvist uit. “De machtige elite uit de tijd van de Vikingen voelde zichzelf verantwoordelijk voor goede oogsten. De elite leidde een cult die de kwetsbare balans tussen het licht en de duisternis moest handhaven. En uiteindelijk zouden zij in Ragnarök, zij aan zij met Odin vechten in de laatste strijd om het licht.”
De man die zijn gedachten zorgvuldig aan de runensteen overdroeg, moet zelf ook tot de elite hebben behoord, zo stellen de onderzoekers. Ze trekken die conclusie onder meer op basis van het feit dat hij in zijn tekst de namen van verschillende koningen noemt. Mogelijk verklaart het ook waarom de tekst al die tijd zo lastig te ontcijferen was; deze was nooit bedoeld voor de grote massa, maar slechts voor een select (elitair) groepje. Het betekent dat de talloze wetenschappers die zich in de afgelopen decennia tevergeefs over de tekst bogen, zich niet hoeven te schamen; zelfs voor veel tijdgenoten van de rouwende Viking moet de tekst lastig te doorgronden zijn geweest.
