De werkelijke invloed van nachtdiensten op de gezondheid

’s Nachts ben je een ander mens. Dat geldt in elk geval voor allerlei lichamelijke processen. Sommige processen liggen bijna stil in de nacht, terwijl andere lichaamsfuncties juist toenemen. Dit is geen probleem, omdat we ‘s nachts slapen. Tenminste… de meeste mensen. Bij de politie, in een ziekenhuis en in zorginstellingen gaat het werk dag en nacht door en draaien werknemers dus nachtdiensten. En behalve het vermoeide gevoel blijkt uit meerdere onderzoeken dat nachtdiensten wel eens behoorlijk schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid.

Iedereen kent de standaardproblemen wel; je voelt je moe, hebt problemen met concentreren en je bent niet meer zo alert. Maar als je de gemiste uurtjes slaap weer inhaalt en het gewone leven oppakt, ben je dat snel genoeg weer kwijt. Mogelijk geven nachtdiensten meer problemen die pas later duidelijk worden. Tom de Boer, onderzoeker bij het Leids Universitair Medisch Centrum, legt uit dat het allemaal begint bij de biologische klok.



Met een korreltje zout


Een deel van de onderzoeken vindt alleen correlaties, wat inhoudt dat er alleen een verband wordt gevonden tussen het draaien van een nachtdienst en het voorkomen van een ziekte. Het is echter niet duidelijk hoe dat dan komt. Er kan niet gezegd worden dat het draaien van nachtdiensten ook daadwerkelijk de ziekte veroorzaakt. Het kan bijvoorbeeld zijn dat mensen die nachtdiensten draaien een bepaalde aanleg hebben voor de ziekte en dat het daardoor komt.



Circadiane ritme

“De biologische klok wordt gevormd door een groepje cellen in de hersenen. De klok zorgt ervoor dat we in een vierentwintiguursritme leven. Dat noemen we ook wel het circadiane ritme”, legt De Boer uit. Die biologische klok baseert zich vooral op licht dat via de ogen binnenkomt. “Dus op basis van hoeveel licht er is, weet de klok dat het dag of nacht is en wat het lichaam dan moet gaan doen.” Zo wordt er tegen de avond het donkerhormoon melatonine door het lichaam aangemaakt, tegen de ochtend neemt dit juist weer af. 


Bij nachtdiensten houd je het lichaam voor de gek. Terwijl het lichaam zich voorbereidt op die nachtelijke processen, waarbij het donker is en het lichaam in rust is, ga je bij een nachtdienst het tegenovergestelde doen. Je bent wakker, het is licht, je beweegt en je eet. Dit gaat lijnrecht tegen elkaar in. “Allereerst krijg je tijdens een nachtdienst licht op een verkeerd moment”, vertelt De Boer. “Daarnaast is je slaapritme en ook vaak je voedingspatroon verstoord. Dit leidt er allemaal toe dat je minder goed functioneert.”



Maar behalve dat je je minder goed voelt tijdens een nachtdienst, kan het ook op lange termijn doorwerken. Verschillende onderzoeken hebben laten zien dat het draaien van nachtdiensten een hoger risico geeft op het ontstaan van bepaalde ziekten. Zo hebben mensen die nachtdiensten draaien meer kans op bepaalde vormen van kanker, zoals prostaatkanker, borstkanker en darmkanker. Ook kan het draaien van nachtdiensten leiden tot overgewicht, hart- en vaatziekten en diabetes.



Hoewel een deel van deze onderzoeken alleen correlaties vond, zijn er ook onderzoeken in het lab uitgevoerd. “Bijvoorbeeld een onderzoek waarbij mensen nog maar vier uur mochten slapen”, vertelt De Boer. “Deze mensen hoefden verder geen nachtdienst te draaien, maar kregen alleen minder slaap. Daar zag je al dat er allerlei veranderingen zijn in hormonen die betrokken zijn bij voeding. Daardoor kregen mensen meer honger en vooral trek in suikers en koolhydraten. Ze gingen dus niet alleen meer eten, maar ook ongezonder.” Als je dan ook nog daadwerkelijk een nachtdienst draait, eet je op andere tijdstippen dan normaal. “Dit levert ook problemen op, want voedsel verteren gaat overdag nu eenmaal makkelijker dan ’s nachts. Al met al kan dit leiden tot problemen met glucose en insuline, waardoor een soort diabetes ontstaat.”



Strategisch dutje

Hoewel het dus bekend is dat nachtdiensten ernstige gezondheidsproblemen kunnen geven, is er op dit moment weinig aan te doen. Hoe nachtdiensten precies tot deze ziekten kunnen leiden, is onbekend. Daarvoor is veel meer onderzoek nodig. Tot die tijd zullen mensen nachtdiensten blijven draaien en kunnen ze alleen maar proberen dat zo gezond mogelijk te doen. “Om problemen met de voeding te voorkomen, moet je simpelweg weerstand bieden aan de verleiding. Probeer gezond en licht te eten”, adviseert De Boer. “Daarnaast zou je een strategisch dutje kunnen doen, vlak voor je begint met je nachtdienst of ergens halverwege. Dat helpt echt.”

Zomer- en wintertijd


Dat een kleine verandering in het slaappatroon al invloed kan hebben op de gezondheid, blijkt uit Zweeds onderzoek naar de omschakeling van wintertijd naar zomertijd, waarbij de nacht een uurtje korter duurt. In de week daarna overlijden meer mensen aan een hartaanval. Andersom geldt ook dat wanneer de wintertijd in gaat, minder mensen overlijden aan een hartaanval. “Toch is dit maar een klein effect”, vertelt De Boer. “In de week daarna wordt dit weer ‘ingehaald’ en zijn er gemiddeld toch evenveel mensen overleden.”



Een andere optie zou zijn om de regels voor nachtdiensten te veranderen, maar De Boer vermoedt dat dat erg lastig wordt. “Er zijn natuurlijk al enkele regels zoals de leeftijdsgrens, maar om meer regels in te voeren moet onderscheid gemaakt worden in allerlei soorten nachtdiensten.” Want de ene nachtdienst duurt korter dan de andere. Sommige mensen hebben maar een enkele keer een nachtdienst, terwijl anderen dagen achter elkaar in de nachtdienst zitten en je hebt natuurlijk individuele verschillen. “Als je een enkele keer een nachtdienst hebt, is dat niet zo’n probleem. Daar raak je niet zo van uit je ritme. Maar als je een week lang nachtdiensten draait, verschuift je ritme langzaam van de dag naar de nacht. Dan zou het makkelijker zijn als dit sneller kan gebeuren.” En dat blijkt te kunnen: werken in blauw licht zorgt er niet alleen voor dat je ritme sneller verschuift, maar ook dat je alerter bent en je werk dus beter kunt doen. “Maar dit kan je niet overal invoeren, omdat het niet voor elke type nachtdienst of elke persoon handig is.”



Klokgenen

Want die individuele verschillen zouden nog weleens een grote rol kunnen spelen. “Er zijn bepaalde genen die betrokken zijn bij de biologische klok”, legt De Boer uit. Zogeheten klokgenen. “Van een van deze genen is het bekend dat er twee verschillende vormen zijn; het gen kan lang zijn of kort. Uit Brits onderzoek bleek dat mensen met de lange variant minder goed tegen nachtdiensten kunnen, vanwege het slaapgebrek.” Het zou dus maar zo genetisch bepaald kunnen zijn of je geschikt bent voor nachtdiensten of niet. 

Genetisch bepaald of niet, op dit moment is er nog te weinig bekend over hoe het komt dat nachtdiensten schadelijk zijn voor de gezondheid. Meer onderzoek is nodig om uit te zoeken wat er precies in het lichaam gebeurt. Dan pas kunnen regels veranderd worden of de omgeving aangepast. Tot die tijd zullen de nachtwerkers hun eigen manier moeten vinden om de nacht door te komen.


Bronmateriaal

Viola, A. U., Archer, S. N., James, L. M., Groeger, J. A., Lo, J. C., Skene, D. J., ... & Dijk, D. J. (2007). PER3 polymorphism predicts sleep structure and waking performance. Current Biology, 17(7), 613-618.

Parent, M. É., El-Zein, M., Rousseau, M. C., Pintos, J., & Siemiatycki, J. (2012). Night work and the risk of cancer among men. American journal of epidemiology, 176(9), 751-759.

Rodenburg, W., et al. "Nachtwerk en gezondheidseffecten: Een literatuur update." RIVM rapport 340001002 (2012).

Scheer, F. A., Hilton, M. F., Mantzoros, C. S., & Shea, S. A. (2009). Adverse metabolic and cardiovascular consequences of circadian misalignment.Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(11), 4453-4458.
Afbeelding bovenaan dit artikel: claudioscott / Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd