En onderzoekers hebben nu het gen ontdekt dat ze hiertoe in staat stelt.
“Dit is ontzettend opwindend,” aldus onderzoeker Benjamin Oldroyd. “Wetenschappers zoeken al dertig jaar naar dit gen. En nu we weten dat het op chromosoom 11 zit, hebben we het mysterie opgelost.”
Zuid-Afrika
De onderzoekers stortten zich op de Kaapse honingbij, te vinden in Zuid-Afrika. Het is de enige honingbij die zonder seks te hebben, dochters op de wereld kan zetten. En dat is dus allemaal te herleiden naar één gen: GB45239, te vinden op chromosoom 11.
Mutaties in dit ene gen hebben ervoor gezorgd dat de werksters van deze soort zich aseksueel kunnen voortplanten. Het is vrij uniek, zo stellen de onderzoekers. Want het komt niet vaak voor dat soorten die zich eerst middels seks voortplantten, de overstap maken naar een aseksuele voortplanting.
Genetische reïncarnatie
Maar de Kaapse honingbij heeft de stap wel gezet. En de mutatie stelt werksters in staat om eitjes te leggen waar vervolgens alleen maar vrouwtjes uit komen zetten. “Mannetjes zijn grotendeels overbodig,” vertelt Oldroyd. “Maar werksters kunnen genetisch reïncarneren tot koninginnen en dat vooruitzicht verandert alles.” Hoe zit dat precies? We vroegen het Oldroyd. “Een werkster legt een eitje met daarin een larve die exact dezelfde genen heeft als zijzelf. Als de larve wordt grootgebracht als een koningin – doordat ze veel koninginnengelei krijgt – is er sprake van genetische reïncarnatie waarbij de werkster een koningin wordt.”
Verscheurd door conflicten
Dat lijkt misschien een fraai sprookje, maar het verhaal heeft een duistere keerzijde. “In de koloniën van de Kaapse honingbijen wordt niet nauw samengewerkt, in plaats daarvan wordt de kolonie verscheurd door conflicten, omdat elke werkster genetisch kan reïncarneren tot de volgende koningin. Wanneer een kolonie haar koningin verliest, vechten de werksters met elkaar om de moeder van de volgende koningin te worden.”
Andere samenleving
Het lijkt misschien of dat ene gen niet alleen de complete voortplantingsstrategie, maar ook de samenleving van de Kaapse honingbij op zijn kop heeft gezet. Maar Oldroyd ziet dat anders. “Ik denk niet dat het gen de samenleving direct verandert. Maar nu het gen er is, verandert selectie op andere genen de samenleving zodanig dat deze egoïstischer wordt.”
Parasieten
De opmerkelijke voortplantingsstrategie van de Kaapse honingbij is niet de enige wijze waarop deze honingbij zich van andere soorten honingbijen onderscheidt. Zo hebben de werksters die tot de Kaapse honingbijen gerekend worden bijvoorbeeld ook enorme eierstokken, waarmee ze bovendien in staat zijn om de geur van een koningin te produceren. En daarmee zetten ze de boel in andere koloniën graag op stelten. Ze vliegen die koloniën binnen, leggen er hun eitjes – gevuld met klonen van zichzelf – en halen de werksters in die andere kolonie over om hun larven groot te brengen. Dit parasitaire gedrag komt met een hoge prijs; in Zuid-Afrika moeten imkers lijdzaam toezien hoe tot wel 10.000 bijenkoloniën jaarlijks door inmenging van de Kaapse honingbij het loodje leggen.
Hoewel we ons al meer dan honderd jaar van het bestaan van deze bij en haar bijzondere kenmerken bewust zijn, is het onderzoekers nu dus gelukt om ook het gen aan te wijzen dat aan de maagdelijke voortplanting ten grondslag ligt. “Nader onderzoek kan ons meer inzicht geven in twee grote evolutionaire transities: de oorsprong van seks en de oorsprong van dierlijke samenlevingen,” aldus Oldroyd.
