Het Capitool bestormen: zouden ze jou zover kunnen krijgen?

Een boze menigte die vernielend, schreeuwend en zelfs poepend de regeringsgebouwen te lijf gaat. Hoofdschuddend zit de wereld voor de buis en met de neus in de krant: ‘Dit kán toch niet?’ Maar opgehitst worden, dat kan ons allemaal gebeuren.

Het is makkelijk om te denken dat je het zelf nooit zou doen. Het is schrikwekkend om te bedenken dat het tegendeel helaas waar is. Wetenschappers denken dat we vrijwel allemáál op te hitsen zijn. Dr. Roos Vonk is behalve hoogleraar sociale psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, tevens auteur en spreker. Groepswerking is een bekend fenomeen in haar vakgebied. “Mensen zijn sociale dieren – net als bijvoorbeeld vissen, die in een school vaak allemaal dezelfde kant op zwemmen – en gedrag is dus net zo besmettelijk als, laten we zeggen, de Engelse variant van het coronavirus. Dat kan ten goede of ten kwade werken. Mensen doen elkaar automatisch na, vaak helemaal niet bewust.”

Meedoen en nadoen
“Dat is aangetoond voor simpele dingen als gapen, lachen of aan je neus krabben. In een groep waar iedereen kwaad en agressief is, is de drempel ook lager om er zelf aan mee te doen. Bovendien kan er nog een ander verschijnsel optreden, dat heet deïndividuatie. Daarbij vergeet je jezelf en je eigen normen en ga je helemaal op in de groep.”

Daarbij komen de versterkende factoren. “Een gemeenschappelijke vijand zorgt ervoor dat de binding in een groep sterker wordt. Bij een sterke binding is de automatische besmetting ook sterker. Daarnaast spelen emoties een belangrijke rol. Mensen besmetten elkaar ook in bijvoorbeeld hun woede. Emoties leiden in het algemeen tot blikvernauwing, waardoor je de langetermijngevolgen van je gedrag niet meer goed in beeld hebt,” aldus Vonk.

“Als je maar kwaad genoeg bent, is iedereen ophitsbaar en in staat tot meeslepende daden”

Iedereen in staat meegesleept te worden
Ook dr. Arjaan Wit, universitair hoofddocent sociale psychologie aan de Universiteit Leiden, herkent de kracht van de groep als het individu opgestookt wordt. “We zijn elkaar de hele dag aan het beïnvloeden. Van wat ik tot nu toe heb gezien en onderzocht heb in mensen, zijn we allemaal op te hitsen. Als je maar kwaad genoeg bent, is iedereen ophitsbaar en in staat tot meeslepende daden. Het is de bubbel van de groep waarin we terecht komen en als je nu inderdaad kijkt naar de bestorming van het Capitol, dan kun je helemaal niet zeggen dat dit één bepaald type mens was. Je zag niet louter mensen van het platteland of met een extremistische achtergrond. Niet iedereen kwam daar om de vice-president op te knopen. Daar geloof ik helemaal niets van. Er zaten wel degelijk ook mensen bij van wie je dergelijk gedrag helemaal niet verwacht. Die hebben aan de meer extreme uitingen van de rellen ook niet meegedaan, maar waren wel net zo boos.”

Cumulatief proces
Wat zorgt er dan voor de bubbel waarin we gaan zitten? Over de technische kant van de zaak, namelijk sociale apps die werden gebruikt om de menigte op te stoken, is al veel gezegd, maar er waren nog andere factoren die de boel in Washington deden ontploffen. “Het was een cumulatief proces,” benadrukt Wit. “Tijd speelt een rol. We zien alleen de explosie, maar de gisting van minstens 4 jaar lang mogen we niet vergeten. Daar komt ook bij dat dit niet, zoals we nu moeten geloven, het werk was van 1 man. We kijken in het geval van de rellen van Washington allemaal naar Trump, maar net als zo vaak, waren er andere hoofdrolspelers. In dit geval was er een hele club mensen, echt hordes mensen, die net zo enthousiast de burgers aanmoedigden hun rechten te verdedigen en desnoods op te eisen. Tel daar oprechte boosheid en ongerustheid van die burgers bij op en dan heb je een hoop ingrediënten bij elkaar. Als het écht spannend wordt, als de belangen écht in het geding komen en je bent bang dat je belazerd wordt, of dat nu terecht of onterecht is, dan wil je je stem laten horen. Als je bestolen bent, mag je achter de dief aan! Dat wordt dan de stemming binnen de groep. De groep wordt een bubbel waar je lastig uit komt. Want wat is de bubbel? Dat ligt natuurlijk maar net aan je perspectief.”

Botsende bubbels
Wit deed onderzoek naar sektarische bewegingen en hun aanhangers. En ziet veel overeenkomsten in maatschappelijke polarisaties, ook vandaag de dag. “Er wordt dan wel eens gesproken over hersenspoeling, maar wat is hersenspoeling? Je kunt niet zeggen dat alleen de Trump-betogers gehersenspoeld zijn. Over de mensen in een sektarische beweging wordt ook wel gezegd dat zij gehersenspoeld zijn. De mensen in dergelijke bewegingen vinden natuurlijk het tegenovergestelde: zij menen juist de waarheid te zien. De rest van de maatschappij is in hun ogen juist gehersenspoeld door eenzijdige berichtgeving door de media of familie-verplichtingen of de cultuur in het algemeen. De ene bubbel botst continue tegen de andere en alle bubbels beschuldigen elkaar van hersenspoelen en de waarheid niet helder zien: men verwijt elkaar: je neemt de ‘verkeerde’ informatie tot je, luistert naar de “verkeerde” bronnen enzovoort. Dat zien we niet alleen terug in de verkiezingsspanningen in de VS, maar natuurlijk ook hier in Nederland als het bijvoorbeeld gaat om onze visies op het coronavirus en de vaccinatie. Wat ik zelf doe, om te zorgen dat ik niet in één bubbel terecht kom, is me gewoon soms even aan alle input onttrekken. De televisie uitzetten als er wéér zo’n gepolariseerde discussie wordt gevoerd en denken: ‘Klets nu maar even raak, ik erger me, neem afstand en stel me even niet meer open voor alle perspectieven’.

Uit de bubbel?
Kunnen we als mens ervoor zorgen dat de eigen ophitsbaarheid beperkt blijft? Is er iets dat we zelf als individu kunnen doen om ervoor te zorgen dat we onze eigen normen niet verliezen in een groep? Kun je je daartegen wapenen als individu, of zijn we eigenlijk vrij kansloos tegen de druk van de groep? Vonk: “Er zijn interessante experimenten gedaan met bijvoorbeeld mensen in een spiegel laten kijken of een camera. Dit heeft tot gevolg dat mensen zichzelf zien en herinnerd worden aan hun eigen normen. Wie weet zou het dus helpen om overal spiegels neer te zetten. Maar bij de bestorming van het Witte Huis waren er ook veel mensen die selfies maakten en ik geloof toch niet dat dat veel geholpen heeft. Wil je trouw zijn aan je eigen normen, dan is het altijd beter om pas op de plaats te maken, uit de groep te stappen en er van een afstandje naar te kijken. En wachten tot je emotie is weggezakt, dan heb je een ruimere blik.”

Bronmateriaal

Interview dr. A. P. Wit, universitair hoofddocent sociale pyschologie Universiteit Leiden
Interview Prof. dr. R. Vonk, hoogleraar sociale psychologie Radboud Universiteit Nijmegen
Afbeelding bovenaan dit artikel: David Mark from Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd