Hoe is het mogelijk? 5,7 miljoen jaar oude mensachtige voetstappen ontdekt op Kreta

De voetstappen stammen uit een tijd waarin onze voorouders nog met aapachtige voeten in Afrika rond strompelden. Toch?

Toen onderzoekers halverwege de twintigste eeuw in Zuid- en Oost-Afrika op de fossiele resten van Australopithecus stuitten, leek het langzaam duidelijk worden: onze oorsprong ligt in Afrika. Recentere ontdekkingen – bijvoorbeeld de 3,7 miljoen jaar oude Laetoli-voetafdrukken in Tanzania die ervan getuigen dat mensachtigen (waarschijnlijk Australopithecus) zich hier rechtop voortbewogen – bevestigen het idee dat mensen niet alleen in Afrika ontstonden, maar daar ook miljoenen jaren bleven hangen, alvorens zich over Europa en Azië te verspreiden.

Kreta
Maar klopt dat scenario wel? Een nieuwe ontdekking op Kreta lijkt roet in het eten te gooien. Daar hebben onderzoekers namelijk 5,7 miljoen jaar oude voetafdrukken gevonden. En die afdrukken lijken achter te zijn gelaten door mensachtige voeten (zie kader hieronder). Zo zijn de tenen qua vorm, omvang en positie vergelijkbaar met die van ons. Ook getuigen de afdrukken van een bal onder de voet, iets wat je bij apen nooit ziet.

Mens versus andere soorten
Als je de voeten van mensen vergelijkt met die van andere landdieren, dan zie je dat de vorm uniek is. Ook tussen de voeten van mensapen – die nauw aan ons verwant zijn – en mensen zijn duidelijk verschillen te bemerken. Zo doen de voeten van apen – gekenmerkt door een duimachtige ‘teen’ – meer denken aan de handen van mensen. Oudere mensachtigen – zoals bijvoorbeeld Ardipithecus ramidus uit Ethiopië – hebben ook zo’n aapachtige voet. Maar langzamerhand maakte deze dus plaats voor de voeten zoals wij die vandaag de dag hebben. Zo doen de Laetoli-afdrukken – die dus waarschijnlijk door een Australopithecus zijn achtergelaten – al veel meer aan die van ons denken.

Leeftijd en locatie
De voetafdrukken die nu op Kreta zijn aangetroffen lijken ons dus te vertellen dat hier 5,7 miljoen jaar geleden een mensachtige rondliep. “Wat deze vondst zo controversieel maakt, is de leeftijd en locatie van de afdrukken,” stelt onderzoeker Per Ahlberg. Want met een leeftijd van 5,7 miljoen jaar zijn deze afdrukken weliswaar jonger dan de oudste mensachtige die we kennen – Sahelanthropus uit Tsjaad – maar meer dan één miljoen jaar ouder dan Ardipithecus ramidus (die dus nog aapachtige voeten had). De vondst is dus in strijd met het idee dat Ardipithecus een directe voorouder is van latere mensachtigen. En daar blijft het niet bij. Tot voor kort kwamen namelijk alle fossiele resten van mensachtigen die ouder waren dan 1,8 miljoen jaar uit Afrika. En dat paste keurig binnen het verhaal dat onze oorsprong op dat continent ligt. Maar nu vinden we dus 5,7 miljoen jaar oude sporen van mensachtigen op Kreta.

De voetafdrukken op Kreta. Afbeelding: Andrzej Boczarowski.
Laten we er even van uitgaan dat deze sporen echt door mensachtigen zijn achtergelaten. Wat deden ze dan op Kreta? Allereerst moeten we opmerken dat Kreta 5,7 miljoen jaar geleden nog geen eiland was, maar vastzat aan het Griekse vasteland. Bovendien was het landschap in het zuidoostelijke deel van het Mediterrane gebied sterk vergelijkbaar met dat van Afrika. 5,7 miljoen jaar geleden bestond de Sahara nog niet en strekte een savannelandschap zich uit van Noord-Afrika tot het zuidoostelijke deel van wat nu Europa is. Met dat in het achterhoofd lijkt het niet ondenkbaar dat het leefgebied van mensachtigen zich tot het zuidoostelijke deel van het mediterrane gebied uitstrekte.

Overtuigend bewijs
Maar de resultaten blijven in strijd met het beeld dat we tot op heden van onze evolutie hebben. “Deze ontdekking is een uitdaging voor het gevestigde scenario omtrent de vroege evolutie van de mens en zal waarschijnlijk een hoop debat opleveren,” denkt Ahlberg. “Of de onderzoeksgemeenschap de fossiele afdrukken omarmt als overtuigend bewijs voor de aanwezigheid van mensachtigen op Kreta ten tijde van het Mioceen, moeten we nog zien.”

De laatste jaren zijn er heel wat fossiele resten van mensachtigen teruggevonden. En naarmate we meer van deze resten ontdekken, lijkt het verhaal van onze oorsprong complexer – zoniet ondoorgrondelijk – te worden. De ontdekking op Kreta is wat dat betreft geen uitzondering. Opmerkelijk is echter dat eerder dit jaar een andere onderzoeksgroep in Griekenland en Bulgarije de 7,2 miljoen jaar oude resten van een ‘pre-mens’ aantroffen. Die vondst leek te suggereren dat de wieg van de mens niet in Afrika, maar in Europa stond. Een serieuze wending in het plot dat onze oorsprong beschrijft lijkt – nu er ook op Kreta iets ‘vreemds’ is ontdekt – dan ook niet langer ondenkbaar.

Bronmateriaal

"Fossil footprints challenge established theories of human evolution" - University of Uppsala

Afbeelding bovenaan dit artikel: Andrzej Boczarowski

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd