Israëlische potscherf werpt nieuw licht op de geschiedenis van het alfabet

De vondst bewijst dat het alfabet niet door veroverende Egyptenaren naar de Levant werd gebracht.

In de resten van de oude stad Lachis – gelegen op enkele tientallen kilometers ten zuidwesten van Jeruzalem – hebben archeologen een bijzondere vondst gedaan. Ze stuitten er op een potscherf die om en nabij 3470 jaar oud is en beschilderd is met één van de oudste voorbeelden van alfabetisch schrift.

Nieuw licht
De vondst is heel waardevol, zo schrijven de onderzoekers in het blad Antiquity. Want de potscherf geeft meer inzicht in een tot op heden onderbelicht gebleven periode uit de lange geschiedenis van het alfabetisch schrift.

Eerder hebben onderzoekers al bewijs gevonden dat het alfabetisch schrift zich rond 1800 voor Christus ontwikkelde in de Sinaï: het schiereiland van Egypte. Vandaar verspreidde het zich uiteindelijk naar de Levant – het deel van Zuid-West Azië dat direct aan de Middellandse Zee gelegen is en waartoe ook Israël wordt gerekend. Vandaar verspreidde het alfabetische schrift zich door de rest van het Middellandse Zeegebied, waar het zich uiteindelijk ontwikkelde tot de Griekse en Latijnse alfabetten.

Missend puzzelstukje
Dat de geschiedenis van het alfabet in grove lijnen zo verlopen is, wordt door verschillende vondsten in verschillende gebieden onderschreven. Zo zijn de oudste voorbeelden van alfabetisch schrift teruggevonden in Egypte. Deze stammen uit de negentiende eeuw voor Christus. En in de Levant zijn eerder voorbeelden van alfabetisch schrift ontdekt die aanzienlijk jonger zijn en uit de dertiende eeuw voor Christus stammen. Wat echter tot voor kort ontbrak, was bewijs voor het gebruik van alfabetisch schrift in de tussenliggende periode: tussen 1800 en 1300 voor Christus. De potscherf die nu in Israël is ontdekt, stamt uit 1450 voor Christus en zit dus precies in dat gapende gat dat de geschiedenis van het alfabet tot voor kort kenmerkte.

Herziening
En de potscherf dwingt onderzoekers om de oorsprong en verspreiding van het vroege alfabet in het Midden-Oosten te herzien. “De verspreiding van het vroege alfabet in het zuidelijke deel van de Levant werd traditioneel gezien als een bijproduct van Egyptische dominantie in de 14e of 13e eeuw voor Christus,” legt onderzoeker Felix Höflmayer uit. De potscherf veegt die gedachte van tafel. “Onze toevallige vondst laat zien dat de verspreiding van het alfabet veel eerder begon. En dat de verspreiding van het alfabet uit de context van de Egyptische overheersing moet worden gehaald. Want: die ontstond pas later.”

En zo heeft deze potscherf een enorme impact op ons begrip van de geschiedenis van het alfabet. Je zou het op het eerste gezicht misschien niet zeggen; de potscherf is slechts 4 centimeter groot en bevat bovendien slechts een handvol letters. Wat er precies staat, is onduidelijk. Afbeelding: © OeAW.

Dat de belangrijke vondst juist in Lachis is gedaan, is misschien niet eens zo heel opzienbarend. De stad was heel belangrijk in de Bronstijd en wordt ook in oude Egyptische documenten uit die tijd genoemd. Het moet een bruisend centrum zijn geweest, waar ook producten uit Egypte, Cyprus en Turkije verhandeld werden. En het was dus ook een plek waar culturen en hun schriften samenkwamen. “We hebben bewijs gevonden dat in ongeveer dezelfde periode waaruit dit alfabetisch schrift stamt er ook hiëratisch schrift (bestaande uit vloeiender en minder gedetailleerd geschreven hiëroglyfen, red.) in Lachis werd gebruikt,” stelt Höflmayer. “Beide schrijfsystemen bestonden hier tegelijkertijd. In geen enkele andere plaats in het zuiden van de Levant is er zoveel bewijs te vinden voor vroege geletterdheid als in Lachis.”

De onderzoekers hopen hun opgravingen in het gebied in de toekomst dan ook voort te zetten. En daarbij nog meer vondsten te doen die ons een nog nauwkeuriger beeld van de vroege geschiedenis van het alfabet kunnen geven.

Bronmateriaal

"Missing Link in der Geschichte des Alphabets entdeckt" - OeAW
Afbeelding bovenaan dit artikel: © OeAW

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd