Wetenschappers voorspellen dat het water in het meer met wel 9 tot 18 meter kan zakken. En ook zo’n enorme zeespiegeldaling heeft verstrekkende gevolgen.
We horen het regelmatig: de mondiale zeespiegel stijgt. Het is voor een groot deel te herleiden naar de Groenlandse en Antarctische ijskappen die door toedoen van de opwarming van de aarde, smelten. Deze stijgende zeespiegel vormt een grote bedreiging voor sommige eilanden die mogelijk in de komende eeuw door de oceaan worden opgeslokt. Ook zullen we afscheid moeten nemen van veel zandstranden. Maar terwijl de zeespiegel wereldwijd als gevolg van de klimaatcrisis stijgt, hebben hogere temperaturen in andere gebieden, zoals rond de Kaspische Zee, precies het tegenovergestelde effect. En hoewel de gevolgen even ernstig zijn, krijgen dalende waterstanden toch een stuk minder aandacht.
Kaspische Zee
We weten al een tijdje dat het waterpeil in de Kaspische Zee daalt. De afgelopen decennia is de waterstand van het meer namelijk flink afgenomen. Tussen 1996 en 2015 daalde de waterstand gemiddeld 7 centimeter per jaar. Dat betekent dat de waterspiegel in het meer vandaag de dag zo’n anderhalve meter lager ligt dan in 1996. Daarmee ligt deze nog maar één meter boven de historisch lage waterstand die aan het eind van de jaren zeventig werd genoteerd.
Onderzoekers komen nu in een nieuwe studie met zorgelijk nieuws. Want afhankelijk van de mate van opwarming van de aarde in de toekomst, kan het waterpeil deze eeuw met een slordige 9 tot 18 meter dalen. “Dat is extreem verontrustend voor mens en natuur,” zegt Frank Wesselingh in een interview met Scientias.nl. “Stel je voor dat hier de Noordzee met twee of drie meter zou dalen. Dan kunnen containerschepen de haven van Rotterdam niet meer bereiken, kunnen vissersboten niet meer uitvaren, en heeft Nederland een enorm probleem. Bij de Kaspische zee praten we over negen meter – in het meest optimistische scenario.” In het meest pessimistische scenario dat uit de modellen rolt, gaat het om een daling van maar liefst achttien meter. In dat geval verliest de Kaspische Zee meer dan een derde van haar oppervlak.
Oorzaak
Je vraagt je misschien af hoe het kan dat terwijl de mondiale zeespiegel stijgt, het waterpeil van de Kaspische Zee daalt. “Dat komt omdat de Kaspische Zee niet in verbinding staat met de wereldwijde oceanen,” legt Wesselingh desgevraagd uit. “Het meer ligt geïsoleerd. De Kaspische zeespiegel is derhalve het product van wat er in de toestromende rivieren binnenkomt, de hoeveelheid neerslag die valt of het water dat verdampt. De verwachting is dat die verdamping in de toekomst met het oog op hogere temperaturen flink gaat stijgen. En dus gaat de Kaspische Zee omlaag.” Met andere woorden, het waterpeil van de Kaspische Zee wordt bepaald door de evenredige invloeden van instroom, neerslag en verdamping. De toegenomen verdamping als gevolg van de opwarming van de aarde en het steeds meer uitblijven van zee-ijs in de winters, resulteert vervolgens in een dalend waterpeil.
De rigoureuze zeespiegeldaling heeft verstrekkende gevolgen voor het unieke ecosysteem ter plekke. Denk aan trekvogels, steuren en de alleen daar voorkomende Kaspische zeehond, die zijn puppies krijgt op het ijs. Maar de dalende zeespiegel heeft niet alleen gevolgen voor de biodiversiteit, verschillende diersoorten en leefgebieden die dreigen te verdwijnen. Ook de economieën van alle aangrenzende landen worden beïnvloed, inclusief havens, visserij en visteelt. “Het zou een miljoenen jaar oud ecosysteem op haar knieën kunnen brengen,” zegt Wesselingh. “Bovendien zullen de havens en badplaatsen onbruikbaar worden.” De onderzoekers voorspellen dat de daling gevolgen kan hebben voor de miljoenen mensen die aan de zee wonen of aan de rivieren die erin uitmonden en waarvan de loop zal veranderen.
De problemen spelen bovendien in een regio die toch al de nodige spanningen kent. Azerbeidzjan, Rusland, Iran, Turkmenistan en Kazachstan grenzen allemaal aan de Kaspische Zee. En deze landen zullen bij een lagere zeespiegel worden gedwongen om nieuwe afspraken te moeten maken over visrechten en landsgrenzen. De onderzoekers pleiten dan ook voor een internationale taskforce, onder leiding van het United Nations Environmental Programme, die de omgang met deze opkomende problemen zou moeten aansturen.
Kunnen we iets doen?
Zoals de resultaten laten zien ziet de toekomst er hoe dan ook weinig rooskleurig uit. Want waarschijnlijk wordt het vrij lastig om het tij nog te keren en de ergste gevolgen van de zeespiegeldaling af te wenden. “het is een uitvloeisel van het globale CO2-probleem,” stelt Wesselingh. “De enige mogelijkheid is om meer water aan te voeren, bijvoorbeeld uit de Zwarte Zee. Maar daar aan kleven enorme gevaren aan. Denk aan de introductie van exotische soorten en politieke belangen om de kraan – als die er is – verder open of juist dicht te draaien.”
Voorbeeld
Zoals uit de studie blijkt zou dit ondergeschoven aspect van klimaatverandering – het krimpen van meren over de hele wereld – weleens een vergelijkbare verwoestend effect kunnen hebben als stijgende zeespiegels. Overigens is de Kaspische Zee waarschijnlijk niet de enige die als gevolg van de opwarming van de aarde krimpt. De Kaspische Zee kan dan ook als voorbeeld worden genomen voor vele andere meren in de wereld. “Veel mensen zijn zich er niet eens van bewust dat een binnenmeer dramatisch krimpt als gevolg van klimaatverandering, zoals onze modellen aangeven,” zegt onderzoeker Matthias Prange.
Wat de bevindingen hoe dan ook onderstrepen, is hoe veelomvattend de Kaspische crisis eigenlijk is. “Elke keer wanneer we nadachten over de gevolgen van de zeespiegeldaling, kwamen er weer meer scenario’s boven tafel die verschillende dimensies van deze crisis lieten zien,” merkt Wesselingh op. “Het is uiteindelijk echt een doom-verhaal geworden, iets wat ik van tevoren niet had verwacht. De natuur is in staat om miljoenen jaren lang klappen op te vangen. Maar de huidige klap is in alles anders dan de vorige.”
