Wat te doen met de machtige vrouwen?

De kunstenaars van de eerste Romeinse keizerlijke dynastie worstelden met een lastig dilemma: wat te doen met de zo nadrukkelijk aanwezige, sterke vrouwen achter de zo schaarse Romeinse bestuurders? De spanning die dat opleverde, is nog steeds zichtbaar, zo concludeert onderzoeker Lien Foubert.

Tijdens de eerste keizerlijke dynastie was de spoeling dun: er werden weinig zonen en veel dochters geboren. Alleen de mannen kwamen echter in aanmerking voor de troon en daarom was creativiteit nodig. Zo adopteerde Augustus zijn schoonzoon en tegelijkertijd stiefzoon Tiberius. Ingewikkeld? Ja! Maar nog niet zo lastig als de kunstenaars het hadden. Door het tekort aan erfgenamen veranderden de anders zo bescheiden vrouwen in publieke figuren. En hoe beeld je die af zonder dat je hun macht bagatelliseert en feminisme in de hand werkt?

Macht
De positie van de vrouw werd in de eerste dynastie belangrijker, zo concludeert Foubert. Zij konden de macht immers doorgeven door een mannelijke opvolger het leven te schenken. De Romeinen waren zich daar heel goed van bewust en droegen de dames op handen. Ze verschenen in reliëfs, op munten en beeldengroepen. “Hun afbeelding diende als een soort reclame voor de dynastie,” legt Foubert uit.

Paradox
Het klinkt prachtig, maar was in werkelijkheid paradoxaal. Het publieke domein was alleen voor mannen bedoeld. De vrouwen dienden op de achtergrond te blijven. Nu werden de grenzen van die beschreven regels gedwongen opgezocht en dat zorgde voor spanningen. “Als de vrouw van de keizer naast hem staat bij de ontvangst van buitenlandse gasten, op gelijke hoogte, vinden ze dat ongepast. Maar zij is wel dé reden dat die keizer daar kan staan. Dus moet ze wel.”

Godin
Sommige kunstenaars losten het probleem heel creatief op door de vrouwen in verband te brengen met godinnen zoals Venus (liefde) of Ceres (vruchtbaarheid) en zo de nadruk te leggen op haar rol als vrouw en moeder in plaats van keizerin. Soms werden de dames geassocieerd met Minerva of Dea Roma. Deze militaristische godinnen geven de vrouwen opeens een heel andere, maar tevens beschermende taak.

Te ver
Soms gaan de kunstenaars te ver. Zo is er een beeld dat laat zien hoe moeder Agrippina Nero tot keizer kroont. Ook zijn er munten waarop Agrippina even groot als haar zoon en op gelijke hoogte met hem staat afgebeeld (zie hiernaast). “Pas vanaf Caligula kwamen überhaupt vrouwen voor op munten, maar dan ofwel heel klein, ofwel pas als ze dood waren.” Kort na de gewaagde munten met Agrippina en Nero verscheen een nieuwe versie waarop de moeder op de achtergrond stond afgebeeld.

Obama
Hoewel de hele kwestie zich overduidelijk in het verleden afspeelt, is er volgens Foubert nu ook weer niet zo heel veel veranderd. “Michelle Obama moet wel af en toe laten merken dat ze een verantwoordelijke moeder is die niet wil dat haar kinderen te dik worden. En als Wouter Bos het publieke domein inruilt voor het private, roept dat een enorme polemiek op. Neutraal zijn de verhoudingen dus ook nu nog niet.”

Lien Foubert promoveert op 12 mei 2010 op haar onderzoek ‘Women going public. Ideals and conflicts in the representation of Julio-Claudian women.’

Bronmateriaal

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd