‘Hobbit kan toch heel goed een gekrompen versie van Homo erectus zijn’

Nieuw onderzoek zwengelt het debat over de afkomst van de kleine mensachtige opnieuw aan.

Dat debat is eigenlijk al gaande sinds de eerste resten van Homo floresiensis in 2003 op het eiland Flores (Indonesië) werden teruggevonden. De mensachtige bleek bijzonder klein te zijn: hij was ongeveer 1 meter lang en woog amper 25 kilo. Sommige onderzoekers stelden dat H. floresiensis een gekrompen afstammeling van Homo erectus was. Ze wezen daarbij op de Wet van Foster (ook wel island rule genoemd). Volgens deze theorie kan een soort die op een eiland belandt, twee dingen overkomen: het lichaam wordt aanzienlijk groter (dankzij de afwezigheid van roofdieren) of het lichaam wordt aanzienlijk kleiner (doordat er op het eiland minder voedsel beschikbaar is). En Homo floresiensis zou dat laatste pad gevolgd zijn.

Uit Afrika

Aangenomen wordt dat Homo erectus als eerste Afrika verliet. Hoe moet je het idee dat Homo floresiensis (aangetroffen op een Indonesisch eiland) afstamt van Homo habilis, een mensachtige die 1,75 miljoen jaar geleden in Afrika leefde, dan plaatsen? Er zijn twee opties, denken Argue en collega’s. Eén: Homo floresiensis evolueerde in Afrika en migreerde. Twee: de gezamenlijke voorouder van H. floresiensis en H. habilis verliet Afrika en evolueerde elders tot H. floresiensis.

Recent onderzoek
Een verhit wetenschappelijk debat was geboren. En recent leek dat debat te verstommen, toen onderzoekers de schedel, kaken, tanden, benen en schouders van Homo floresiensis vergeleken met die van Homo erectus. “We keken of Homo floresiensis af kon stammen van Homo erectus,” vertelde onderzoeker Debbie Argue daarover. Uiteindelijk moesten Argue en collega’s concluderen dat dat eigenlijk onmogelijk was. Ze wezen erop dat veel kenmerken van H. floresiensis – waaronder de kaken – veel primitiever waren die van H. erectus. “Waarom zou de kaak van Homo erectus terug evolueren naar de omstandigheden die we zien in Homo floresiensis?” “We zijn voor 99 procent zeker dat hij (H. floresiensis, red.) niet verwant is aan Homo erectus,” voegde onderzoeker Mike Lee toe. In plaats daarvan zou H. floresiensis wellicht gezien moeten worden als een zustersoort van Homo habilis (zie kader).

Twijfel
Een duidelijk verhaal, zou je denken. Maar zoals gezegd zaait een nieuwe studie twijfel. In het blad Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences schrijven onderzoekers namelijk dat het wel goed mogelijk is dat H. floresiensis een gekrompen afstammeling van Homo erectus is. Ze baseren zich onder meer op simulaties waarin ze feitelijk nagingen wat er precies moest gebeuren om van de bijna twee keer zo zware Homo erectus een 25 kilo wegende Homo floresiensis te maken. Uit de simulaties blijkt dat selectieve krachten die men op een eiland als Flores mag verwachten, leiden tot krimp van de mensachtige, waarbij uiteindelijk een mensachtige ontstaat met een hersen- en lichaamsomvang als dat van Homo floresiensis. “Onze resultaten laten ook zien dat het bijzonder kleine schedelvolume van H. floresiensis aanvullende en onafhankelijke selectieve krachten vereist die alleen effect hebben gehad op de omvang van de hersenen,” zo stellen de onderzoekers. “Wat de rol van energetische beperkingen (een tekort aan voedsel, red.) die aan de island rule ten grondslag liggen, onderschrijft.”

Afstammeling
De onderzoekers kunnen op basis van hun studie niet met zekerheid zeggen dat H. floresiensis van H. erectus afstamt. Het enige wat ze concluderen is dat H. floresiensis af moet stammen van een mensachtige met een groot lichaam. En dat is waarschijnlijk een Homo erectus-achtige mensachtige geweest die lang geleden in Indonesië leefde. Het idee dat H. floresiensis afstamt van Homo habilis vegen de onderzoekers vrij resoluut van tafel. Homo habilis was namelijk aanzienlijk kleiner dan H. erectus. Het zou betekenen dat aan het ontstaan van Homo floresiensis weinig evolutionaire veranderingen ten grondslag liggen en dat is weer niet te rijmen met de island rule. Bovendien blijft het idee dat H. floresiensis verwant is aan H. habilis volgens de onderzoekers lastig te verenigen met de aanname dat H. erectus de eerste mensachtige was die Afrika verliet.

De afgelopen jaren is wel duidelijk geworden dat de evolutionaire geschiedenis van de mens een stuk ingewikkelder is dan gedacht. Regelmatig worden er nieuwe soorten mensachtigen ontdekt. En verschillende van die mensachtigen blijken zelfs tegelijkertijd te hebben geleefd. De discussie omtrent H. floresiensis is dan ook maar één van de vele mysteries die nog opheldering behoeven.

Bronmateriaal

"Island Rule, quantitative genetics and brain–body size evolution in Homo floresiensis" - Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences
De afbeelding bovenaan dit artikel is gemaakt door Katrina Kenny / SA Museum

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd