Ook in Leiden spelen ze inmiddels met de gedachte om mensen opzettelijk met het coronavirus te besmetten. Maar dat gaat zomaar niet..
Gisteren werd bekend dat onderzoekers van het Leiden Universitair Medisch Centrum (LUMC) voorzichtig voorbereidingen treffen voor een zogenoemde ‘human challenge trial‘. Hierbij zullen mensen opzettelijk aan SARS-CoV-2 worden blootgesteld om meer over het virus en de effectiviteit van vaccins te weten te komen. “Zo’n studie kan belangrijk zijn om de vragen die er nog steeds zijn over COVID-19 te beantwoorden,” zo legt Meta Roestenberg, onderzoeker aan het LUMC uit. Zo kunnen human challenge trials bijvoorbeeld meer inzicht geven in hoelang mensen na infectie immuun zijn. Daarnaast kunnen ze ook onthullen aan hoeveel virusdeeltjes mensen moeten worden blootgesteld om daadwerkelijk geïnfecteerd te worden. En tenslotte kunnen de proeven natuurlijk ook gebruikt worden om versneld te onderzoeken of de coronavaccins werkelijk kunnen voorkomen dat mensen ziek worden.
Niet onomstreden
De waarde van deze proeven is duidelijk groot. En ze zijn in het verleden ook regelmatig gebruikt om ziekten en vaccins te testen. Een bekend verhaal is dat van Edward Jenner, de ontwikkelaar van het pokkenvaccin, die zijn zoon vaccineerde en daarna opzettelijk aan de pokken blootstelde. Het vaccin bleek te werken en de jongen werd niet ziek. Waarna Jenner het experiment nog eens met 6000 proefpersonen herhaalde en zo overtuigend aantoonde dat zijn vaccin infectie door het pokkenvirus voorkwam. Het vaccin werd uiteindelijk wereldwijd verspreid. En tot op de dag van vandaag is het pokkenvirus mede dankzij het effectieve vaccin dat Jenner ontwikkelde en testte het op runderpest na, enige virus dat door de moderne wetenschap is uitgeroeid.
Het verhaal staat niet op zichzelf; ook vaccins tegen cholera en tyfus zijn dankzij vergelijkbare experimenten ontwikkeld. Ondanks de succesverhalen zijn human challenge trials echter nog altijd niet onomstreden. En ook in het geval van SARS-CoV-2 kun je zo op het eerste gezicht je bedenkingen hebben. Want je gaat mensen tenslotte opzettelijk besmetten met een virus waarvan je weet dat het in sommige gevallen tot ernstige ziekte of zelfs sterfte kan leiden. En toch pleiten ook gerenommeerde onderzoekers al maanden voor deze proeven. En zijn in Groot-Brittannië zelfs al de nodige stappen genomen om deze in januari te kunnen starten. “Challenge trials zijn logisch,” zo stelde Alvin Roth, een Nobellaureaat, eerder dit jaar toen hij een open brief waarin tientallen wetenschappers voor de toepassing van human challenge trials in de strijd tegen COVID-19 pleitten, ondertekende.
Aanvaardbaar
Het voornemen van Britse en ook Nederlandse onderzoekers om daadwerkelijk human challenge trials in te gaan zetten, maakt wel duidelijk dat ze niet alleen gezien worden als ‘logisch’, maar ook als ‘ethisch aanvaardbaar’. En dat is ook zo. Zolang er maar aan strikte voorwaarden wordt voldaan. Die voorwaarden zijn eerder dit jaar door de Wereldgezondheidsorganisatie op een rijtje gezet:
Voorwaarde 1: De challenge studies moeten wetenschappelijk gerechtvaardigd zijn.
De uitkomsten van de human challenge trials moeten van groot belang zijn voor de volksgezondheid en niet zo gemakkelijk op andere – minder risicovolle manieren – verkregen kunnen worden. Ook het feit dat onderzoeksresultaten middels human challenge trials veel sneller kunnen worden verzameld dan tijdens andere, minder risicovolle studies, kan deze rechtvaardigen. Als men middels deze studies bijvoorbeeld sneller kan aantonen dat een vaccin werkt, dan kan zo’n vaccin sneller verspreid worden, waardoor er meer levens gered kunnen worden. Op een vergelijkbare manier kunnen ook human challenge trials die meer inzicht geven in asymptomatische infecties en de immuunreactie gerechtvaardigd zijn.
Voorwaarde 2: De risico’s en voordelen moeten duidelijk in kaart zijn gebracht
Voorafgaand aan de studies moet duidelijk zijn welke risico’s de human challenge trials met zich meebrengen voor de deelnemers. Een risico kan bijvoorbeeld zijn dat zij (ernstig) ziek worden na blootstelling aan het virus. Maar ook de voordelen moeten in kaart worden gebracht. Een voordeel voor de deelnemers zou kunnen zijn dat ze als één van de eersten een effectief vaccin ontvangen en dus immuun zijn. Maar er moet ook gekeken worden naar de risico’s en voordelen die de proeven hebben voor de samenleving en ‘derde partijen’. Een voordeel voor de samenleving kan bijvoorbeeld zijn dat vaccins na een succesvolle human challenge trial eerder geïntroduceerd kunnen worden en dus meer levens kunnen redden. Een risico voor de samenleving is dat het vertrouwen in dit soort studies of de wetenschap in het algemeen een deuk oploopt. Een risico voor ‘derde partijen’ is bijvoorbeeld dat deelnemers na opzettelijk aan het virus te zijn blootgesteld, geïnfecteerd raken en het doorgeven aan huisgenoten of onderzoekers. Deelname kan echter net zo goed voordelig zijn voor derde partijen, als bijvoorbeeld blijkt dat mensen na vaccinatie immuun zijn en het virus dus niet meer door kunnen geven aan anderen. Als alle risico’s en voordelen in kaart zijn gebracht, moet er gekeken worden naar de beste studie-opzet, waarbij de risico’s zo klein en de voordelen zo groot mogelijk worden gemaakt. Zo kan de kans dat de wetenschap een deuk oploopt door de human challenge trials bijvoorbeeld verkleind worden door transparantie. En de risico’s voor deelnemers kunnen bijvoorbeeld verkleind worden door alleen jonge en gezonde proefpersonen te selecteren. Uiteindelijk moeten de voordelen hoe dan ook ruimschoots opwegen tegen de risico’s.
Voorwaarde 3: Haal het publiek, experts en beleidsmakers erbij
Zodra human challenge trials overwogen worden, is het belangrijk dat het publiek daar op lokaal, nationaal en internationaal niveau bij betrokken wordt. Krijg grip op wat het publiek denkt, ga de dialoog aan en wees transparant. Kortom: creëer draagvlak. Op vergelijkbare wijze moeten ook ethische commissies, beleidsmakers en andere relevante experts er nauw bij betrokken worden en blijven. Dat alles om ervoor te zorgen dat de studies ethisch verlopen en het gecreëerde draagvlak ook verdienen. Hierbij is het ook heel belangrijk dat onafhankelijke wetenschappers over de schouders van de onderzoekers meekijken.
Voorwaarde 4: Coördineer
Wetenschappers moeten ervoor zorgen dat de studies zo veilig en efficiënt mogelijk verlopen. En dat vereist dat ze alles goed coördineren met de betrokken autoriteiten. En bijvoorbeeld – heel praktisch – hun studies ook goed timen. Zo is het niet verstandig om mensen opzettelijk met het virus te gaan besmetten als je midden in een derde of vierde golf zit en de zorg reeds overbelast is. Ook onderzoeksgroepen onderling moeten goed overleggen, zodat ze niet onnodig dezelfde experimenten uitvoeren. En wanneer verschillende onderzoeksgroepen bijvoorbeeld verschillende coronavaccins testen, is het belangrijk dat hun studie-opzet vergelijkbaar is, zodat de resultaten (en dus de vaccins) goed met elkaar vergeleken kunnen worden.
Voorwaarde 5: Er moeten geschikte faciliteiten zijn
De studies mogen alleen worden ingezet op plaatsen waar deze volgens de hoogste wetenschappelijke en ethische standaarden kunnen worden uitgevoerd. Het betekent dat er centra moeten komen waar het virus veilig kan worden opgeslagen en beheerd kan worden, waar deelnemers geïsoleerd kunnen worden en kwalitatieve zorg kunnen krijgen (mogelijk zelfs op een inpandige IC).
Voorwaarde 6: Kies de geschikte proefpersonen
Hierbij komt het minimaliseren van de risico’s weer om de hoek kijken. De veiligheid van de proefpersonen heeft de hoogste prioriteit. En dus is het belangrijk om proefpersonen te kiezen die – voor zover bekend – geen verhoogd risico hebben op een ernstig ziekteverloop. Heel concreet kun je je in het geval van corona dan voorstellen dat er in eerste instantie enkel proefpersonen van tussen de 18 en 30 jaar oud worden geselecteerd. Daarbij is het belangrijk dat mensen uit vitale beroepen worden ontzien.
Voorwaarde 7: Stel een gespecialiseerd, onafhankelijk comité samen
Dit comité houdt toezicht op de studie. En kan bijvoorbeeld ingrijpen als er nieuwe data op tafel komen die van invloed zijn op de risico’s voor deelnemers.
Voorwaarde 8: Zorg voor geïnformeerde toestemming
Volgens veel experts is dit één van de belangrijkste voorwaarden. Zorg dat deelnemers weten waar ze aan beginnen. Dat betekent dat ze zich bewust moeten zijn van wat de onderzoekers gaan doen en onderzoeken, maar dat ze bovenal weten wat de risico’s zijn.
De voorwaarden maken duidelijk dat de wetenschappelijke en ethische standaard vandaag de dag wel wat hoger ligt dan in de tijd van Jenner. Zijn human challenge trial waarin hij zijn minderjarige zoontje aan het pokkenvirus blootstelde, zou vandaag de dag aan alle kanten tekortschieten en nooit worden goedgekeurd. Tegelijkertijd, zo benadrukt ook de WHO, blijven er ook met gecontroleerde human challenge trials waarbij aan alle richtlijnen wordt voldaan, altijd risico’s. Die risico’s zijn bovendien wellicht groter dan tijdens andere, algemeen geaccepteerde human challenge trials omdat we nog lang niet alles over het coronavirus weten, er geen specifieke behandeling is en ook jongeren in uitzonderlijke gevallen ernstig ziek kunnen worden. En toch denken onderzoekers dat de risico’s niet opwegen tegen de voordelen. En ze weten zich gesteund door meer dan 240 Nederlanders die zich via de site van 1DaySooner al als proefpersoon voor de human challenge trials hebben aangemeld. Zij hopen – net als onderzoekers – dat de studies ertoe kunnen leiden dat vaccins versneld kunnen worden ingezet en ook breed gedragen worden. “Vaccins zijn een cruciale manier waarop we met deze pandemie om kunnen gaan, aldus Daniel uit Nijmegen. “Onder de bevolking is veel wantrouwen over de veiligheid en effectiviteit van de ontwikkelde vaccins. Challenge trials kunnen helpen om dat wantrouwen weg te nemen en daarom heb ik me als vrijwilliger aangemeld.”
Of de proeven in Leiden doorgang gaan vinden, is op dit moment nog onduidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat men zeker niet over één nacht ijs zal gaan.
