Het betekent dat we mogelijk op een soortgelijke gebeurtenis afstevenen.
Op de overgang tussen het Trias en het Jura, zo’n slordige 201 miljoen jaar geleden, vond er een dramatische massa-extinctie plaats. Bijna de helft van alle bestaande soorten werd onverhoeds van de planeet weggevaagd. Over de oorzaak van deze massale uitsterving is al veelvuldig gedebatteerd. Onderzoekers hebben nu echter in een nieuwe studie ontdekt dat de massa-extinctie die in het Trias plaatsvond, te wijten is aan vulkaanuitbarstingen, die ongeveer net zoveel CO2 in de atmosfeer brachten als wij in deze eeuw gaan doen.
Vulkaanuitbarstingen
Dat grootschalige vulkanisme ten grondslag zou liggen aan de desastreuze massa-extinctie is al eerder als mogelijke verklaring opgegooid. Toch leek niet iedereen zich aan dezelfde zijde te scharen. In de nieuwe studie troffen de onderzoekers echter sporen van koolzuurbellen aan die vastzaten in klodders magma uit vulkanische rotsen die dateren uit het einde van het Trias. De meeste hiervan bleken bovendien koolstofdioxide te bevatten. Dit ondersteunt de theorie dat vulkanische activiteit wel degelijk heeft bijgedragen aan de verwoestende klimaatverandering waarvan wordt aangenomen dat deze de massa-extinctie heeft aangespoord.
CO2
Door de vulkaanuitbarstingen werden er grote hoeveelheden gassen, waaronder veel CO2, de lucht in geslingerd. “We hebben de hoeveelheid CO2 berekend die destijds in de atmosfeer werd gepompt,” vertelt onderzoeker Manfredo Capriolo aan Scientias.nl. “Hieruit blijkt dat de hoeveelheid CO2 die tijdens deze vulkaanuitbarstingen werd uitgestoten, wel kon oplopen tot 10 ^ 5 gigaton.” Dit veranderde het destijdse klimaat drastisch, wat eveneens leidde tot een stijgende zeespiegel. De onderzoekers kwamen er tevens achter dat de hoeveelheid koolstofemissies die vrijkwam tijdens deze periode – wat zou hebben geresulteerd in de uitstoot van ongeveer 100.000 km3 lava gedurende 500 jaar – waarschijnlijk gelijk is aan het totaal dat volgens het IPCC zal worden geproduceerd door menselijke activiteiten in de gehele 21e eeuw, uitgaande van een temperatuurstijging van twee graden boven het pre-industriële niveau. “Deze bevinding is erg verrassend,” zegt Capriolo. “We kunnen nu namelijk een gebeurtenis die 201 miljoen jaar geleden tot een massale uitsterving heeft geleid, vergelijken met de huidige aanhoudende uitstoot van broeikasgassen.”
De afgelopen 540 miljoen jaar is de aarde vijf keer getroffen door een massa-extinctie, oftewel het wereldwijd massaal uitsterven van vele soorten organismen in een relatief korte tijd. (1) De eerste massa-extinctie – de Laat-Ordovicische massa-extinctie – vond zo’n 445 miljoen jaar geleden plaats en werd mogelijk veroorzaakt doordat het wereldwijde klimaat afkoelde of door een gammaflits die een imploderende nabije ster teweegbracht. (2) De tweede massa-extinctie – de Laat-Devonische extinctie – gebeurde zo’n 360 miljoen jaar geleden. Een mogelijke oorzaak is de opkomst van landplanten of een meteorietinslag. (3) In de overgang tussen het Perm en het Trias zo’n 252 miljoen jaar geleden vond de derde massa-extinctie plaats; de Perm-Trias massa-extinctie. Deze werd mogelijk veroorzaakt door methaanproducerende bacteriën. (4) Dan volgt de Trias-Jura extinctie die zo’n 202 miljoen jaar geleden op het toneel verscheen. De huidige studie beweert dat aan deze massale uitsterving vulkaanuitbarstingen ten grondslag lagen. (5) Als laatste volgt de Krijt-Paleogeen massa-extinctie, die ook wel als de meest bekende kan worden aangemerkt. Deze extinctie vond zo’n 66 miljoen jaar geleden plaats en maakte een einde aan het dinotijdperk. Waarschijnlijk kan voor deze massale uitsterving de inslag van een meteoriet als schuldige aangewezen worden.
Het betekent dat een enorme stijging van de CO2-concentratie in de atmosfeer tijdens het Trias leidde tot een desastreuze klimaatverandering met een massa-extinctie tot gevolg. Als we deze eeuw dus vergelijkbare hoeveelheden CO2 de atmosfeer in pompen, kunnen we mogelijk op een soortgelijke gebeurtenis afstevenen. “De correlatie tussen de natuurlijke uitstoot van kooldioxide tijdens het Trias en een massa-extinctie zou een waarschuwing voor ons moeten zijn,” stelt onderzoeker Don Baker. “Zelfs een relatief kleine kans dat de hoeveelheid CO2 die we momenteel in de atmosfeer pompen zou kunnen leiden tot een massale uitsterving is genoeg om mij bezorgd te maken.”
Anders
De overeenkomst van de CO2-concentratie tijdens het Trias en nu is eigenlijk best opvallend. Want niet alleen had de uitstoot een hele andere oorsprong, ook zag de wereld zag er destijds heel anders uit. “Zowel het klimaat als de hele planeet waren tegen het einde van het Trias heel anders dan nu,” vertelt Capriolo. “Allereerst werd deze vervlogen geologische periode gekenmerkt door een megacontinent – Pangaea – dat omgeven was door twee grote oceanen – Panthalassa en Tethys. Bovendien weten we dat de wereldwijde gemiddelde temperatuur en de atmosferische CO2-concentratie beide destijds veel hoger lagen dan vandaag de dag.” Toch lijken beide geologische tijdperken ook overeenkomsten te vertonen en mogelijk zelfs op soortgelijke gebeurtenissen af te stevenen. Deze alarmerende vergelijking tussen de momenteel voortdurende CO2-uitstoot die in het Trias tot een om zich heen grijpende extinctie leidde, is dan ook best een belangrijke boodschap.
Klimaatakkoord van Parijs
Of het klimaatakkoord van Parijs het tij nog kan keren, valt te bezien. In het akkoord hebben wereldleiders namelijk afgesproken om te streven naar een opwarming van hooguit 2 graden Celsius, maar bij voorkeur slechts 1,5 graad Celsius. De berekeningen uit de huidige studie suggereren echter dat als de aarde twee graden Celsius op warmt, de CO2-concentratie uit het Trias al wordt geëvenaard. “Ons werk als wetenschappers is om het verleden van de aarde te bestuderen om het heden beter te begrijpen,” zegt Capriolo. “De verwezenlijking van de doelstellingen uit het Parijse klimaatakkoord zou de wereldwijde temperatuurstijging voor de 21e eeuw hopelijk onder een opwarming van 2 graden Celsius houden. En dat zou helpen om de gevolgen van de opwarming van de aarde tegen te gaan.” Toch is hier niet iedereen zo zeker van. De doelstellingen uit het veelbelovende akkoord worden namelijk nog bij lange na niet gehaald. Bovendien hebben we een decennium afgesloten waarin uitzonderlijke wereldwijde hitte, recordhoge CO2-concentraties in de atmosfeer en immense zeespiegelstijging een prominente plaats innamen. “Als we nu geen dringende actie ondernemen, stevenen we af op een temperatuurstijging van meer dan 3 graden Celsius tegen het einde van de eeuw,” waarschuwde de secretaris-generaal van de WMO Petteri Taalas destijds.
Hoe de toekomst zich daadwerkelijk gaat ontvouwen, is koffiedik kijken. In ieder geval schept de huidige studie meer duidelijkheid in de gevolgen die hoge CO2-concentraties op onze planeet hebben. Of er daadwerkelijk een zesde massa-extinctie op het toneel verschijnt? Sommige wetenschappers stellen van wel. Talloze plant- en diersoorten worden momenteel al met uitsterven bedreigd. En de afgelopen jaren hebben we zelfs van verschillende beschreven soorten definitief afscheid moeten nemen. Het is dan ook best schrijnend hoe het miljoenen jaren kost om diversiteit te verkrijgen, maar diezelfde diversiteit in een oogwenk beschadigd kan zijn. Toch hoeven we niet bij de pakken neer te zitten. Want hoe troosteloos de situatie soms ook lijkt, onderzoekers toonden onlangs aan dat onze kansen nog niet verkeken zijn. Als we graag genoeg willen, kunnen bijvoorbeeld tegen 2050 de meerderheid van alle mariene ecosystemen hersteld zijn.
